بحث از یک صحبت سعید روستایی، کارگردان جوان فیلم “ابد و یک روز” در حاشیه کارگاه تخصصی چهار نفره ساخت فیلم کوتاه ارزان با حضور شهرام مکری، مهدی جعفری، کاوه سجادی حسینی و مجید برزگر شروع شد. سخنانی که در روزهای اخیر، واکنش های متفاوتی را از سوی کارگردان ها و فیلمسازان مختلف در بر داشته است که اغلب آنها، دستیار کارگردانی را در فیلم های سینمایی، تلویزیونی و سریال های مختلفی تجربه کرده و واکنش تندی را نسبت به سعید روستایی نشان داده بودند.

قضیه ای که به وسیله سعید روستایی مطرح شد؛ دو جنبه دارد : موافق؟! مخالف؟! موضع خودت را مشخص کن.

ولی موضع گیری وظیفه من خبرنگار نیست، هر چند که شاید دلم با موافقان یا مخالفان باشد. من باید اتفاقات را به شیوه دیگری تحلیل کنم تا مقبول بیافتد.

به سوال اصلی بازگردیم : دستیار کارگردان ها دید هنری دارند؟! همیشه یک افسانه میان اهالی فیلم و سینما و حتی اهالی تئاتر، بارها بازگو و نسل به نسل به تازه واردان عرصه هنرهای نمایشی منتقل شده است. “کارگردان های بزرگ که خودشان فیلم نمی سازند، یک گوشه می نشینند و همه کارها را دستیار کارگردان انجام می دهد”. دلیل ام برای حکایت از افسانه همسویی با مخالفان نبوده بلکه از آنجایی که تا به امروز، سخنان سعید روستایی بارها و بارها منتشر شده و به گوش همه رسیده است؛ خواستم روی دیگر قضیه را نیز نشانتان دهم که طرف دیگر سکه نیز فرقی با روی دیگر ندارد.

یک جا، کارگردان ها زحمات و حتی دستیاران خودشان را زیر سوال می برند و در مکانی دیگر، ورق بر می گردد و روی دیگر سکه نمایان می شود.

دستیار کارگردان ها وظیفه های مختلفی را بر عهده دارند که وظایف برنامه ریزی قسمتی از وظایف محوله به آنها است اما همه آنها نیست. گاهی هم لازم می شود خیابان را ببندند تا ضبط طبق برنامه پیش برود. جدا از اینکه در ارائه درست بازی ها، تحلیل شخصیت ها و بازنویسی صحنه ها و فیلمنامه به کارگردان یاری می رسانند تا اثر بهتری را بسازد؛ یک نکته وجود دارد، دستیار کارگردان همکار، همراه و یار اصلی کارگردان است و در نهایت باید تمام برنامه ریزی ها و بازی ها را با کارگردان چک کند به صورتی که او را وابسته به حضور کارگردان  می کند و شاید بیراه نباشد که سعید روستایی از دید خودش گفته که دستیار کارگردان ها دید هنری ندارند.

مسأله خیلی بغرنج شد…در هر پاراگراف، من سمت یک طرف ماجرا را گرفتم… یک بار، موافقان و یک بار دیگر، مخالفان

حالا بحث را در پاراگراف بالا رها می کنم و موضوع جدیدی را پیش می کشم…

سعید روستایی، نظر خودش را چه درست و چه اشتباه به زبان آورده است. من به بحث واکنش ها ورود نمی کنم زیرا هر شخص بنا به روحیات خودش حق دارد تند و تیز واکنش نشان بدهد یا آرام و پر کنایه.

سعید روستایی، یک شخص است و حتی با توجه به افتخارات او در زمینه ساخت فیلم کوتاه و موفقیت نخستین فیلم سینمایی وی، به اندازه یک نفر برد رسانه ای داشت و می شد با جمله اینکه “حالا یه حرفی زده، ولش کن…” سر و ته قضیه را هم آورد ولی شاید وی، ناخواسته به عنوان زبان کارگردانان پیشکسوت و جوان دیگری عمل کرده که سال ها در حال فعالیت بوده و هستند و باعث شده زخم فروخورده دستیار کارگردان ها باز شود تا آنها نیز بعد از مدت ها مجالی برای دفاع از هویت و ناملایمات شغلی خودشان داشته باشند حتی اگر هویت آنها در کنار کارگردان ها تعریف شود.

بارها از زبان بازیگران و عوامل فنی مختلف شنیده ایم که اگر فلانی در جایگاه دستیار کارگردان حضور نداشت، همکاری در ساخت اثر را نمی پذیرفتم. راست یا دروغ گفته های بازیگران و عوامل فنی، با خودشان…

انگار گاهی حتی فیلم ها و کارگردان ها به دستیار کارگردان ها وابستگی پیدا می کنند. دستیار کارگردان ها در طول پروژه های کوتاه و بلند، خودشان را وقف نظرات کارگردان می کنند تا او بتواند هر چه بهتر نظریات خودش را به واقعیات بصری تبدیل کند و به جا، او را از اخذ تصمیمات اشتباه منصرف می کنند.

سوال: دستیار کارگردان ها دید هنری دارند؟!

پاسخ : نه، ندارند… زیرا برخی از آنها تا به حال حتی اثری از خودشان نساخته اند.

جواب محکمی است ولی به درستی سوال را پاسخ نمی دهد زیرا چنین سخنانی راجع به منتقدان هم بارها گفته شده است ولی همچنان، همه اهالی هنر هفتم به جز موفقیت در گیشه دنبال این هستند که اثرشان از نظر هنری از منتقدان نمره خوبی دریافت کند.

سوال : دستیار کارگردان ها دید هنری دارند؟!

پاسخ : بله، دارند… اگر دید هنری نداشتند؛ نمی توانستند به کارگردان ها در ساخت اثرشان به درستی همفکری برسانند زیرا برای همفکری در یک مسئله، باید اطلاعاتی به صورت حدودی همسو و هم اندازه با شخص داشت.

حرف شما درست ولی وقتی شخصی برای کسب تجربه، دستیار کارگردانی را تجربه می کند؛ شاید از اطلاعاتی به صورت حدودی همسو و هم اندازه برخوردار نباشد و دنبال کسب دید هنری باشد. از اینرو، برخی دستیار کارگردان ها در کارگردانی دو، سه اثر مستقل نخستین خودشان به صورت ناخودآگاه یادآور فضاها و ساختارهایی هستند که امضای کارگردان هایی را دارد که آنها پیش از این دستیار کارگردان آنها بوده اند.

سوال : دستیار کارگردان ها دید هنری دارند؟!

پاسخ : …

پاسخ با شما است. آیا باید موافقان را محق می دانست یا مخالفان را؟! آیا به دستیار کارگردان ها آنطور که شایسته بوده، در سپهر هنرهای نمایشی ارج نهاده شده است؟! آیا فقط سعید روستایی چنین سخنی را بر زبان گفته یا سخنان او، حرف های ناگفته بسیاری دیگر است که جرات ابرازش را ندارند ولی در واقع، چنین بینشی درباره دستیار کارگردان ها دارند؟!

پایان مقاله باز است… پاسخ صحیح در دستان خودتان است…

سینماخانه/ فرزاد جمشید دانایی