به گزارش سینماخانه و به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سیما، این شبکه ضمن حمایت از مستندسازان به ویژه جوانان بااستعداد در این حوزه، توانست بستری فراهم کند که مستندسازان، این شبکه را به عنوان خانه و مأمن مستند به رسمیت بشناسند و تولیدات خود را از دریچه قاب این شبکه ارائه کنند.در سالروز تاسیس شبکه مستند، تنی چند از مستندسازان خوب کشورمان، خاطرات خود را از سال های آغازین شکل گیری این شبکه و مستندهایی که برای این شبکه تهیه و تولید کرده اند، بازگو کرده اند.

فرهاد ورهرام
از بدو پیدایش تلویزیون در ایران تولید ونمایش فیلم مستند فراز و فرودهای بسیاری داشته است.پس از این دوران در تولید فیلم مستند فطرتی ایجاد می شود و موسسات و نهادهای بیرون از تلویزیون؛ در تولید مستند فعال می شوند.بار دیگر با فعال شدن تولید مستند در معاونت سیمای استان ها بسیاری از مستند سازان فراخوانده شدند و فضایی جدید امیدوارکننده در تولیدات مستند فراهم آمد.در دوره ای که فیلم مستند در دیگر شبکه های تلویزیونی فروکش کرده بود و بیشترین مستندها در نهادهای خارج از تلویزیون تولید می شدند، شبکه مستند فعالیت خود را آغاز کرد و باعث شد تا مرکزی حرفه ای برای تولید مستند ایجاد شود.از ابتدای کار شبکه مستند با اندکی فراز و فرود، بسیاری از مستندسازان و تهیه کنندگان مستند که در بیرون از فضای تلویزیون کار می کردند جذب شبکه جدید شدند و در تولید مجموعه مستند و یا تک فیلم با شبکه مستند همکاری کرده و می کنند. همین طور با راه اندازی شبکه مستند، مستندسازان، تهیه کنندگان و مخاطبان زیادی جذب این شبکه شدند.
از دیگر نکات شبکه مستند؛ دسترسی تهیه کنندگان و برنامه سازان به شبکه است چه در دوره ای که ساختمان آن بیرون از فضای سازمان بود و چه اکنون که در دل سازمان صداوسیما قرار گرفته بسیار سهل و آسان است.
ملاقات با مدیریت و معاونت و دیگر کارکنان این شبکه بدون تشریفات انجام می شود . مسئول آرشیو و همکاران آنها همکاری بسیار خوبی با تهیه کنندگان و کارگردانان دارند. دریافت معرفی نامه برای ارگان هایی که مورد نیاز تهیه کننده و کارگردان به سهولت انجام می شود.اغلب مستندسازان که با شبکه مستند همکاری دارند از فضای گرم و همکاری کارکنان آن به نیکی یاد می کنند.جشنواره شبکه مستند از جشنواره هایی است که در رابطه با هیئت انتخاب و داوری و نمایش و اعلام نتیجه و اختتامیه و هزینه ها و تعداد مخاطب با دیگر جشنواره ها تفاوت بسیار دارد و نتیجه آن برعکس دیگر جشنواره ها تاثیر بسیار زیادی در روند فرهنگ سازی و توسعه مستندسازی دارد.

مصطفی دالایی
مستند ساز صحن آستان قدس حرم رضوی بودم… مشهد تلفن زنگ خورد!  آقای زارع زاده بودن مدیر شبکه مستند. پرسیدن . دسترسی به تلویزیون داری؟ برنامه ای داره پخش می شه که مصاحبه شماست و دوستان نردبان! گفتم: متاسفانه دسترسی ندارم بیرون هستم در حرم امام رضا (ع) تشکر کردن و گفتن: صحبت های خوبی کردی از بچه های روایت فتح؛ مرحوم حاج ابراهیم کیهانی و مکالمه تمام شد.بعد از تماس ایشون با خودم فکر کردم کم اتفاق می افتد  مدیر یک شبکه از برنامه ای که خوشش اومده. تشکر کنه، برام جالب بود.در طول چهار دهه کار مستندسازی این اتفاق برای من نیفتاده بود و شاید این پیشامدی هم نیست که خیلی برای دیگران پیـش بیـاد.
چند دفعه ای بچه های نردبان آقای احمدپور و دوستانشان دعوت کردند که شما زمان جنگ در گذشته کارهای مستند انجام دادید و در حال حاضر هم مستند تولید می کنید درخصوص چندتا از مستندهای قبلی توضیحاتی ارائه بدهید. بنده هم رفتم با آقای حامد شکیبا نیا به عنوان مجری و کارشناس برنامه نردبان صحبت کردم. برنامه که تمام شد احساس کردم ارتباط بین این بچه ها چقدر صمیمیه! به نـظرم آمـد کـه ایـن فقط یـک مصاحبـه نبود و  یـک علاقه و دوستی بیـن ما شکل گرفت.ایـنکه این بچه ها مستند رو دوست دارن و این عشق و علاقه طوری است که افرادی مثل منم متوجه میشن! میخوام بگم شایـد من کاری به شبکه مستند ارائه نکردم که پخش شود و الان از قبول کردن اون کار روزی و زندگیم مرتفع بشه؛ اما همین حرکت های انسانی که از دوستـان دیـدم باعث شد هر وقت اسم شبکه مستند بیاید در یـک فضای دوستی و محبت قرار بگیـرم و این نکته ای هست که هر کسی می تواند از یک زاویه ای به آن نگاه کند که ایـن زاویه و نگاه من اسـت.
البته بنده مستند را دوست دارم! به طبع شبکه مستند هم دوست دارم! علاقه مند هستم با آرامش مواقعی که این امکان وجود دارد برنامه های شبکه مستند را ببینم! فکر می کنم شبکه مستند خیلی شبکه جدی است! به این دلیل که به وقایع و واقعیت ها نگاه جدی دارد و کمتر به مسائل سیاسی داخلی و غیره می پردازد و از این نظر برای من ارزشمند است! نمی دانم ! شاید دلیل این نگاه، انسانیت، محبت، صفا و صمیمیتی است که در میان بچه های شبکه مستند شاهد آن بودم مثل آقای ابوالفضل کیهانی مدیر پخش که با محبت و صدای گرمشان چندین برخورد باشون داشتم.همین طور تشکر می کنم از مدیر شبکه مستند آقای حسین زارع زاده و دیگر دوستانی که در آن شبکه باعث دلگرمی افرادی مثل من و دیگر مستند سازان هستند.

 

ناهید دل آگاه
همکاری با شبکه مستند برای من تجربه‌ای ارزشمند و حرفه‌ای بوده است. به‌عنوان یک مستندساز از استان مرکزی، فرصت داشته‌ام که در تولید بیش ازچهارصد مستند با این شبکه همکاری کنم. این همکاری نه ‌تنها باعث رشد حرفه‌ای من شد، بلکه به من امکان داد تا در کنار تیمی متخصص و متعهد کار کنم.هر چند که بیشتر در حوزه سینما تئاتر  به عنوان تهیه کننده فعالیت داشته ام اما میزان حضور به عنوان تهیه کننده و مستند ساز در این حوزه قریب به ۲۰ سال میباشد.
شبکه مستند با استانداردهای بالا و رویکرد حرفه‌ای خود، فضایی مناسب برای تولید آثار مستند فراهم می‌کند. تیم این شبکه برخوردی بسیار محترمانه و دوستانه دارد که کار کردن با آن‌ها را لذت‌بخش می‌کند. در طول این سال‌ها، پروژه‌های متعددی را در حوزه‌های مختلف با این شبکه انجام داده‌ام و از نتیجه‌ی این همکاری بسیار رضایت دارم.
امیدوارم که این همکاری همچنان ادامه داشته باشد و بتوانیم آثار ارزشمندتری را برای مخاطبان علاقه‌مند به مستند تولید کنیم.

 

جعفر صادقی
توی یک هوای سرد و بارونی منتظر بودم تا ۲ مسافر دیگه بیاد و ماشین سواری پُر بشه و از گرگان راه بیفتم سمت دانشگاه. جاده گرگان شاهرود از دل جنگل عبور  می کنه و مسیر پرپیچ و تابی داره. کنارم یک آقای دیگه ای نشسته بود ، خورشید هنوز طلوع نکرده بود و طبیعی بود که توی اون ساعت بیشتر دانشجوهای گرگانی برای سفر به شاهرود می اومدن. نفر کناریم توی مسیر مدام خمیازه می کشید و من را هم دچار بی حوصلگی کرد. خمیازه آخر رو که کشید بهش گفتم ، شما هم انگار دیشب بازی رئال رو دیدی و خواب موندی ؟ گفت نه آخر شب  تلویزیون یک فیلم مستند گذاشته بود نفهمیدم کی ساعت ۱۲ شد ، دیر خوابیدم!
گفت وگو شکل گرفت و این نخستین باری بود که اسم شبکه مستند رو می شنیدم ، ظاهرا تازه به مجموعه شبکه های دیجیتالی که توی شهر من قابلیت دریافت داشت اضافه شده بود . غروب که برگشتم هنوز لباسم رو در نیاورده بودم که رفتم سراغ گیرنده دیجیتال تلویزیون، کانال یابی کردم، یادمه چند شبکه اضافه شده بود و یکی از آن ها شبکه مستند بود. من به دیدن فیلم مستند علاقمند بودم ، دسترسی به فیلم های مستند به اندازه فیلم های داستانی راحت نیست، و برام خیلی جذاب بود که قراره بین شبکه های تلویزیونی، یک منبع تخصصی مستند رو داشته باشم. از اون سال تا امروز خاطرات زیادی را از این شبکه به یاد می آورم، از برنده شدن یکی از دوستانم در دومین دوره جشنواره شبکه گرفته، تا تماشای چند اثر از رفقای مستندسازم، از شرکت کردن خودم و کسب اولین جایزه ملی ام در همین جشنواره و بعد ها دعوت شدن به برنامه های مختلف فریم هایی بوده که با شبکه مستند ساخته ام. امروز و در آستانه چهاردهمین سال افتتاح این شبکه اشتیاقم به فیلم مستند بیشتر شده، در قفسه ام تندیس هایی به عنوان یادگاری از شبکه مستند در جشنواره های مختلف چیده ام، زندگی ام آغشتگی بیشتری به مستندسازی پیدا کرده و شبکه مستند یکی از انتخاب های اصلی من برای تماشای جعبه جادویی است. آرزو می کنم که همچون نماد شبکه مستند، عمر این رسانه  ابدی باشد، درست مانند حقیقت، که جانمایه ماندگاری و ارزشمندی فیلم مستند است.

 

پرهام دیباج

سالروز تاسیس شبکه مستند برای خیلی از مستندسازان می تونه حکم تولدی دوباره رو داشته باشه. نهادهای زیادی نیستن که از ساختارمستند و مستند سازی در ایران حمایت می کنند. یکی از نهادهای حمایت کننده شبکه مستند است. من افتخار می کنم که سال های سال است با این شبکه همکاری دارم.خاطرم می آید از روزی که شبکه مستند قرار بود راه اندازی شود حس کردم به عنوان یک مستند ساز از این به بعد برای من و دوستان مستندسازم چه آرامش خوبی ایجاد می شود. ما به عنوان مستندساز خیلی جاها جامون بود ولی هیچ جایی جامون نبود! خیلی از شبکه ها می گفتن که می شه کار کرد ولی بسنده می شد به شاید هر چند سال یکبار ساخت مستند بدلیل نداشتن جایگاه رسمی، مستندها پراکنده بودن در گروه های مستند شبکه های تلویزیونی مختلف! اما شبکه مستند این جایگاه را بوجود آورد، متمرکز کرد، بعد همه مستندسازان تونستن بیان کار بکنن و اینا یک اتفاق بسیار خوب و میمون بود و الان سال های سال است که از تاسیس این شبکه می گذرد به گمانم ۱۵ یا ۱۶ سال! و این یک نقطه عطفی در تاریخ تلویزیون ایران است.شاید در اوایل این گمان می شد که شبکه مستند نمی تونه مخاطب زیادی بخودش جذب کنه ولی این روزها همه می دونن یکی از پر بیننده ترین شبکه های تلویزیونی ایران شبکه مستند است و بار سنگین آموزش و فرهنگ سازی و ثبت سندخیلی از رویدادها و اتفاق های اجتماعی و تاریخی، محیط زیست، حیات وحش و میراث فرهنگی که ممکن خیلی هاش در آینده وجود نداشته باشد به عهده شبکه مستند است و این ارزش شبکه مستند را از موضوع تلویزیون و یک نسل سرگرمی و یک رسانه برای سرگرمی، خیلی فراتر میبره.

 

هادی نعمت اللهی

بنده هم سالگرد تاسیس شبکه مستند تبریک عرض می کنم! برای ما مستند سازان شبکه مستند مثل خونه مون است! و نمیدونم اگر توی این چهارده سالی که از تاسیس شبکه مستند می گذره اگر تدبیر تاسیس شبکه مستند نبود الان جریان مستند در کشور ما به کدوم سمت می رفت! یا چقدر می تونستیم امیدوار بشیم به حضور مستندسازان جدید، جوان و با انگیزه و یا تولیدات مستند!واقعیت اینه از دور شاید به نظر نرسه اما مردم ما خیلی مستند دوست دارن و خوب مستند می بینن! و شبکه مستند الان درگاهی شده برای علاقه مندانی که دوست دارن مستند خوب و متنوع ببینند! در واقع علاقه مند به دیدن مستند با تمرکز هستند و از طرفی برای مستندسازان هم همین طوره! حتما رویدادهایی مثل جشنواره های مختلف را داریم اما جایی که می تونه مخاطب را با صاحب و خالق اثر در حوزه مستند گره بزنه و ارتباط برقرار بکنه، قطعا شبکه مستند است.برای من و دوستانم که در حوزه مستندسازی کار می کنند، واقعیت اینه که شبکه مستند یک مرجع و پناه است! جایی که مستندساز می داند با همه ی فراز و فرودها آنجا را به عنوان مامن امن و پناهگاه دارد!
برای همه دوستان شبکه مستند آقای زارع زاده عزیز آرزوی موفقیت می کنم همین طور برای مدیران گذشته شبکه مستند آرزوی توفیق روز افزون دارم.

 

لیلا فولادوند
شبکه مستند باید به عنوان خانه‌ای امن و پناهگاهی برای مستندسازان در ایران شناخته شود. در دنیایی که صدای هنرمندان و پژوهشگران گاهی در پس پرده مشکلات و چالش‌ها گم می‌شود، این شبکه می‌تواند به عنوان نوری در تاریکی، راهی برای ابراز خلاقیت و بیان واقعیت‌ها فراهم کند. مستندسازان، با دوربین‌های خود، داستان‌های ناگفته‌ای را روایت می‌کنند که گاهی در میان هیاهوی زندگی روزمره فراموش می‌شوند.
حمایت از مستندسازی در ایران، متاسفانه، دغدغه‌ای نیست که نهادهای دولتی، خصوصی یا حتی ساختار تلوزیون در ایران به آن توجه کنند. مستندسازان، به تنهایی و در غیاب حمایت‌های لازم، به ساختن آثار خود ادامه می‌دهند؛ آثار ارزشمندی که می‌توانند آینه‌ای از واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی کشور باشند. این هنرمندان، با چشمانی تیزبین و دلی پر از عشق به سرزمینشان، به جستجوی حقیقت می‌پردازند و با هر فریم، تلاشی برای زنده نگه‌داشتن داستان‌های فراموش‌شده می‌کنند.
در این شرایط، شبکه مستند می‌تواند با فراهم کردن بستر مناسب برای پخش آثار مستندسازان، به آنها این امکان را بدهد که صدای خود را به گوش جامعه برسانند. این شبکه باید به عنوان حامی و پشتیبان، در کنار مستندسازان قرار گیرد و به آنها کمک کند تا با اعتماد به نفس بیشتری به کار خود ادامه دهند.
اما برای اینکه شبکه مستند به واقعیت خانه مستندسازان تبدیل شود، باید از سیاست و سیاست‌زدگی به دور باشد. پرهیز از این مساله، فهم درستی از مستند را به همراه دارد. مستند، به معنای واقعی کلمه، باید به حقیقت و واقعیت بپردازد و نه به بازی‌های سیاسی و جناحی. اگر شبکه مستند بخواهد به عنوان یک مرجع معتبر و قابل اعتماد شناخته شود، باید به مستندسازان این امکان را بدهد که بدون ترس از ملاحظات سیاسی، به روایت حقیقت بپردازند. مستندسازان، با وجود تمام چالش‌ها و مشکلات، همچنان به خلق آثار خود ادامه می‌دهند. آنها افرادی هستند که زندگی‌شان را وقف روایت حقیقت کرده‌اند و به همین دلیل، شایسته‌ی حمایت و توجه بیشتری هستند. شبکه مستند باید به این جستجوگران حقیقت ، به عنوان یک منبع الهام و امید نگاه کند و با ایجاد فضایی مناسب، به آنها این فرصت را بدهد که داستان‌هایشان را با جهان به اشتراک بگذارند.
این شبکه باید به خانه‌ای برای مستندسازان تبدیل شود ، جایی که در آن خلاقیت و حقیقت در کنار هم، به شکوفایی برسند و صدای نادیده‌ها را به گوش همگان برسانند.

 

محمد حسین نظری
اگرچه ظهور سینما ناخواسته با ثبت تصاویر مستند از کار و زندگی روزمره مردم همراه بود اما در واقع این تلویزیون بود که ساخت فیلم ها و مجموعه های مستند تلویزیونی را به عنوان یکی از محورهای اصلی برنامه سازی انبوه تلویزیونی چنان توسعه داد که شبکه های تخصصی برای پخش مستندهای تلویزیونی به وجود آمد.
فیلم سازی مستند از همان آغاز میان دو گرایش عمده روایت در فیلم های خبری که می بایست متعهد به واقعیت باشند و فیلم هایی که روایتهای خلاق و شاعرانه از واقعیت دارند در نوسان بود . با این حال ظرفیت های روایی و بیانی مستندهای خبری و شاعرانه تقریبا همیشه در خدمت عمومی کردن دانش بوده اند.
تعهد فیلم مستند و مستندسازان به روایت واقعیتی که مستند به پژوهش باشد بینندگان این گونه فیلم ها را مجاب می کند که حتی در کشاکش تغییر رویکردها و چشم اندازهای سیاسی و فرهنگی همچنان بیننده وفادار شبکه های مستند بمانند و تا آنجا که نظام های رسانه ای از فیلم های مستند(یا مستندگونه) ابزاری برای تبلیغ دیدگاهی خاص استفاده نکنند ، این ژانر می تواند همچنان نقشی موثر در عمومی کردن دانش و تغییر گفتمان ها و چشم اندازهای فرهنگی داشته باشد.
پیش از راه اندازی شبکه مستند سیما گروه های مستندساز در شبکه ها با رویکردها و اهداف عموما نامشخص که معمولا تابع دانش و تجربه و علاقه مندی مدیران این گروه ها بود، مجموعه ها و فیلم های مستندی تولید می کردند که در کنار دیگر انواع برنامه ها در شبکه های یک، دو، سه و … پخش می شد. با تاسیس شبکه مستند انتظار می رفت مدیریت و بودجه تولید مستند در صداوسیما در این شبکه متمرکز شود که متاسفانه نشد. تقسیم بودجه های ناکافی برای تولید مستندهای تلویزیونی و مدیریت غیرتخصصی گروه های تلویزیونی در این سال ها اصلی ترین آسیب به فیلم سازی مستند در صدا و سیمای جمهوری اسلامی بوده است.
شبکه مستند سیما در کشاکش رقابت ها و بحران های سیاسی و اجتماعی همچنان یکی از پر بیننده ترین شبکه های صدا و سیما بود. این مزیت از یک سو دستاورد تعهدی است که مستندسازان به واقعیت دارند و از سوی دیگر اینکه هم علم، به قول یکی از متفکران، وحشی و بی وطن است و هم واقعیت چنان متنوع و متکثر که هر کس بخواهد علم را محصور و واقعیت را محدود کند ، روایتش شنیده نخواهد شد.
پس از ۱۵ سال که از راه اندازی شبکه مستند سیما می گذرد این شبکه می تواند با ارجاع به پژوهش های معتبر و اعتماد به مستندسازان، روایتی از تنوع ظرفیت های قومی، گرایش های فرهنگی و سیاسی و چشم اندازهای طبیعی و جغرافیایی باشد. شبکه مسستند سیما باید تصویر زندگی انسان در پهنه تاریخی و جغرافیایی ایران باشد که با همه گوناگونی ها و کثرت زبان ها و فرهنگ های بومی و منطقه ای همچنان خود را مخاطب مستندهایی می دانند که داستان زندگی واقعی آنها را روایت می کند. و اگر چنین نباشد نه آنچه تولید می شود مستند خواهد بود و نه بیننده ای خواهد داشت.