فراخوان چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در بخش‌های «مسابقه بزرگ نمایش‌های صحنه‌ای»، «مسابقه نمایش‌های خیابانی»، «مسابقه نمایشنامه‌نویسی»، «مسابقه رادیوتئاتر»، «مسابقه پژوهش تئاتر»، «مسابقه تئاتر ملل»، «مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر» و «بخش ویژه» منتشر شد.

در گذشته جشنواره تئاتر فجر میزبان آثاری بود که برای اولین بار برای جشنواره تولید و اجرا می‌شدند و حضور در این جشنواره تضمینی برای اجرای عمومی آثار در معدود سالن‌های تئاتری آن زمان بود. بعدها بخشی به نام «چشم‌انداز تئاتر ایران» در جشنواره گنجانده شد که همین روال را ادامه داد. البته در دوره‌هایی نیز دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر معتقد بود که این رویداد تئاتری باید میزبان تولیداتی باشد که در یک سال گذشته تئاتری تولید و اجرا شده و در اجرای عمومی جواب خود را پس داده‌اند.

طبق اعلام دبیر جشنواره چهل و یکم قرار است این دوره از جشنواره نیز همچون دوره‌هایی در گذشته، تولیدات نمایشی سال آینده تئاتر ایران را تأمین کند. اینکه این تصمیم‌گیری در شرایط فعلی تئاتر ایران تأثیرگذار یا مخرب خواهد بود، نیازمند اظهار نظر کارشناسان و هنرمندان دغدغه‌مند تئاتر ایران است.

اما نکته‌ای که در این مجال و مکتوب کوتاه قرار است به آن اشاره شود، حذف ۲ بخش از جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است. یکی از معضلات اساسی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نبود اساسنامه و چشم‌اندازی مشخص برای این رویداد تئاتری است که باعث می‌شود در اکثر دوره‌ها دبیرخانه جشنواره بخش یا بخش‌هایی را حذف یا اضافه کند.

در فراخوان جشنواره چهلم و یکم تئاتر فجر نیز شاهد حذف بخش‌های «مرور» و «دیگرگونه‌های اجرایی» هستیم.

بخش «مرور» امکانی را برای حضور اجراهای موفق یک سال گذشته تئاتر ایران در جشنواره فراهم می‌کرد؛ اجراهایی که در طول سال اجرا شده و با استقبال مخاطبان و علاقه‌مندان به تئاتر مواجه شده بودند. همچنین این بخش فرصتی را فراهم می‌کرد تا هنرمندان و فعالان تئاتری مقیم شهرستان‌های و استان‌های مختلف کشور با حضور در جشنواره تئاتر فجر به تماشای آثار موفق یک سال گذشته تئاتر ایران بنشینند. همچنین فرصتی مجدد برای مخاطبانی بود که در طول سال امکان تماشای آثار موفق را به دست نیاورده بودند.

البته بخش «مرور» می‌توانست جایگاه ویژه‌تری برای چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر داشته باشد. در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ تولید تئاتر به سختی و با شرایط مشقت‌باری مواجه شد و امکان اجرای آثار تولید شده به دلیل تعطیلی‌های متعدد کرونایی و یا در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت تماشاگر، به درستی فراهم نبود.

بعد از گذشت ۲ سال بسیار سخت کرونایی، تئاتر ایران از ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰ و به طور کامل از ابتدای سال ۱۴۰۱ توانست به صورت جدی شاهد تولید و اجرای آثار نمایشی باشد؛ آثاری که توسط هنرمندان نسل‌های مختلف تولید و برخی از آن‌ها تاکنون از جمله آثار موفق چند سال اخیر تئاتر ایران بوده و هستند.

با توجه به اینکه تولید و اجرای تئاتر چند ماهی است که خارج از سایه کرونا و محدودیت‌های کرونایی انجام می‌شود حذف بخش «مرور»، جشنواره چهل و یکم را از توجه به تولیدات مهم تئاتر ایران طی چند ماه گذشته سپری شده از سال جدید تئاتری و همچنین ماه‌های باقیمانده این سال تئاتری، محروم می‌کند.

حذف این بخش از جشنواره تئاتر فجر نادیده گرفتن بحث تولید تئاتر و اهمیت تولید آثار با کیفیت است که با استقبال مخاطبان و علاقه‌مندان تئاتر مواجه شده‌اند.

قطعاً بخش «ویژه» جشنواره نمی‌تواند هم طبق اعلام فراخوان چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر میزبان «حداکثر ۱۰ اثر از بین آثار فاخر در راستای اولویت‌های ارائه شده در فراخوان به انتخاب دبیرخانه جشنواره» باشد و هم میزبان تولیدات یک سال تئاتری پیش از جشنواره. ضمن اینکه طبق اعلام فراخوان، در این بخش «مجالس شبیه‌خوانی که وجهی شادی‌آور دارند، به منظور حمایت از نمایش‌های آیینی انتخاب می‌شوند.»

بخش دیگری که جای آن در فراخوان چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر خالی است، «دیگرگونه‌های اجرایی» نام دارد. جشنواره تئاتر فجر در دوره‌های مختلف خود توجه ویژه‌ای به نسل جوان تئاتر داشت که این امر مجالی مناسب برای ارائه نگاه‌های نو و متفاوت اجرایی را توسط نسل جوان و دانشجوی تئاتری در این رویداد تئاتری را فراهم می‌کرد. زمانی این حمایت در جشنواره با بخش «تجربه‌های نو» انجام می‌شد و زمانی با «دیگرگونه‌های اجرایی».

در «دیگرگونه‌های اجرایی» شکل‌ها و پیشنهادهای متفاوت اجرایی ارائه می‌شد که ظرفیت‌های جدیدی را برای تئاتر ایران چه از حیث مکان اجرا و چه به لحاظ شیوه اجرایی، فراهم می‌کرد.

حذف این بخش از جشنواره چهل و یکم مشخص نیست که بر چه اساس و نگاه کارشناسانه‌ای اتفاق افتاده زیرا نادیده گرفتن سلایق و شیوه‌های اجرایی متفاوت تئاتری در به قولی مهمترین رویداد تئاتری کشور، به نگاهی تک بعدی در برگزاری جشنواره منجر می‌شود.

نباید این مهم را نادیده گرفت که یکی از اتفاقات مهم تئاتری طی یک دهه اخیر حضور تعدادی از کارگردان‌ها و هنرمندان نسل جوان تئاتری اعم از دانشجو یا فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که پیشنهاد جدیدی به تئاتر ایران ارائه داده‌اند.

شاید گفته شود که جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران مجالی برای حضور دانشجویان و جوانان تئاتری و ارائه پیشنهادات جدید به تئاتر ایران است اما این گفته نمی‌تواند کارشناسانه باشد. در دوره‌های موفق جشنواره تئاتر فجر در گذشته تا دوره‌های اخیر جشنواره که با فراز و فرودهای بسیاری برگزار شده، نگاه ویژه‌ای به نسل جدید تئاتری و دانشجویان تئاتری وجود داشته است که نشان از حمایت تئاتر ایران از نیروهای جدید تئاتری و پیشنهادهای جدید اجرایی آن‌ها داشته و دارد.

حذف یا اضافه کردن بخش یا بخش‌هایی به جشنواره تئاتر فجر به راحتی امکان‌پذیر است اما مهم کارشناسانه یا سلیقه‌ای بودن این تصمیمات است که می‌تواند در روند برگزاری جشنواره تأثیر مثبت یا منفی به جای بگذارد.

منبع: مهر