به گزارش سینماخانه و به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سیما، «بزرگراه همت» مجموعه مستندی است که راوی قصه‌های مجاهدان فرهنگ و دستاوردهای آنها است. این مجموعه مستند که از شبکه افق سیما به پخش می‌رسد، با محوریت قرار دادن ایرانیان جهادگر، تلاش دارد تا با فرمی رئال، راوی دستاوردهای آنان در نقاط مختلف ایران باشد.به مناسبت ۱۰ سالگی این مجموعه، خبرگزاری فارس مصاحبه‌ای داشته است با سید محمدصادق تربتیان، راوی پنجمین فصل از این مجموعه مستند که به شرح زیر است:

هدف مجموعه مستند «بزرگراه همت» را چه می‌دانید؟

مستند «بزرگراه همت» سال‌هاست که در حال تولید و پخش است و هدف اصلی آن نیز در همین مدت دنبال شده است. رسالت این مجموعه، معرفی و الگوسازی از افرادی است که امروز نقشی اثرگذار در پیشرفت جامعه ایران اسلامی ایفا می‌کنند؛ از فعالان اجتماعی و فرهنگی گرفته تا کنشگران حوزه‌های اقتصادی. نکته مهم این است که مستند به سراغ افرادی می‌رود که در متن میدان عمل حضور دارند و با مشکلات و چالش‌ها، به‌طور مستقیم و ملموس مواجه‌اند؛ به‌ویژه در حوزه تخصصی خودشان. برای مثال، اگر سوژه مستند یک کارآفرین باشد، او کسی است که با موانع و مشکلات کارآفرینی در کشور، از جمله مسائل مربوط به قوانین، تعامل با نیروی انسانی، گرانی، تورم و سایر آسیب‌های اقتصادی، به‌طور عینی دست‌وپنجه نرم می‌کند. حتی ممکن است مسائلی را درک کند که مخاطبان عادی یا حتی تیم تولید مستند از آن‌ها غافل باشند. این افراد اغلب تجربه تعامل مستقیم با مسئولان را داشته‌اند و با عمق مشکلات آشنا هستند.

با این حال، آنچه این اشخاص را متمایز می‌کند، نگرش و عملکردشان است. آنان صرفاً منتقد یا گلایه‌مند نیستند؛ بلکه باوجود درک مشکلات، دست از تلاش نمی‌کشند. این افراد در میدان حضور دارند، فعالانه می‌کوشند و به‌قدر توان خود برای بهبود شرایط گام برمی‌دارند. این نگاه که «ای که دستت می‌رسد کاری بکن»، در سبک زندگی آن‌ها موج می‌زند و همین تلاش‌ها نیز غالباً تأثیرگذار و چشمگیر است. چرا که ظرفیت وجود انسان، به‌ویژه اگر هدفش الهی باشد، می‌تواند به بی‌نهایت نزدیک شود. افرادی که در «بزرگراه همت» به تصویر کشیده می‌شوند، نه‌تنها خود رشد می‌کنند، بلکه این رشد را به اطرافیان خود نیز منتقل می‌کنند و باعث انگیزش و شادمانی در جامعه می‌شوند. رسالت ما در این مجموعه، ثبت چهره‌ها و تلاش‌های این انسان‌های شریف و الگوسازی از آن‌هاست؛ البته باید اذعان کرد که ما هرگز قادر نیستیم حقیقت وجودی این افراد را به‌طور کامل و دقیق به تصویر بکشیم. هدف ما صرفاً این است که تا حد بضاعت و توان، بخش‌هایی از شخصیت، نگاه و عملکرد این افراد را ثبت و روایت کنیم.

 

این مجموعه می خواهد جای خالی چه چیزی را پر کند؟

رسالتی که برای مجموعه «بزرگراه همت» تعریف شده و دغدغه‌ اولیه‌ای که پشت آن قرار دارد، به‌سادگی قابل تحقق یا تکمیل نیست. ما با یک «جای خالی» عظیم مواجه‌ایم؛ خلائی که ناشی از نبود یا کمبود تصویرسازی درست و الهام‌بخش از افرادی است که با ویژگی‌های شخصیتی خاص و فعالیت‌های اجتماعی مؤثر، نقشی تعیین‌کننده در پیشرفت جامعه دارند. این خلأ، به‌راحتی و با چند فصل مستند یا چند قسمت برنامه پر نمی‌شود و ما نیز هرگز مدعی نیستیم که توانسته‌ایم آن را به‌طور کامل پُر کنیم. موضوع و هدف این برنامه از آن نوع نیست که بگوییم با تولید ۵۲ قسمت یا چند فصل، مأموریت به پایان رسیده است. حتی اگر در فصول پیشین هم به افراد متعددی پرداخته شده باشد، باز هم کار تمام نشده است. واقعیت این است که شمار چنین انسان‌هایی بسیار بیشتر از چیزی است که حتی با تلاش‌های گسترده رسانه‌ای بتوان به همه آن‌ها پرداخت؛ و به همین دلیل، همچنان خلأ بزرگی وجود دارد.

در همین راستا، هدف ما این بوده که دست‌کم بخشی از این خلأ را پُر کنیم. آنچه در این میان اهمیت دارد، معرفی کنشگران اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی‌ای است که برای پیشبرد اهداف ایران اسلامی تلاش می‌کنند. ما تلاش می‌کنیم سبک زندگی این افراد را به تصویر بکشیم؛ سبک‌هایی که به‌راستی زیبا، اصیل و الهام‌بخش‌اند. این سبک‌های زندگی، ظرفیت آن را دارند که به جهانیان معرفی شوند. انسان‌هایی با چنین روحیه، شخصیت، و انگیزه‌ای، با تمام وجود وارد میدان شده‌اند و برای پیشبرد جامعه، با وجود تمام چالش‌ها، تلاش می‌کنند. این تلاش‌ها شایسته دیده شدن، روایت شدن و الگوشدن هستند.

 

موضوع هر قسمت از مجموعه «بزرگراه همت» چگونه انتخاب می‌شود؟

انتخاب سوژه‌ها و موضوعات هر قسمت از مستند «بزرگراه همت» بر عهده گروه پژوهشی مجموعه است. این گروه وظیفه دارد با جست‌وجو، بررسی و برقراری ارتباط، به افراد شایسته‌ای که در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی یا اقتصادی فعالیت چشمگیر دارند، دسترسی پیدا کند. گاهی اعضای تیم پژوهش با تحقیق و مطالعه میدانی به این افراد می‌رسند و سپس مسیر ارتباط و گفتگو با آنان را هموار می‌کنند؛ گاهی نیز این چهره‌ها توسط افراد محلی یا آشنایان به تیم معرفی می‌شوند. تجربه نشان داده است که در برخی سفرهای مستندسازی، وقتی به یک شهر یا منطقه می‌رسیم، تازه با حجم زیادی از افراد فعال مواجه می‌شویم که پیش‌تر حتی با وجود بررسی‌ها، از وجودشان مطلع نبودیم. در یک روستا، ممکن است افراد بسیاری را بیابیم که با فعالیت‌های خود منشأ اثر هستند، در حالی که پیش از حضور میدانی هیچ اطلاعاتی درباره‌شان در دست نبوده است. گاهی فهرستی از اسامی تهیه می‌شود که به‌مراتب گسترده‌تر از پیش‌بینی‌های اولیه است، و همین موضوع اهمیت حضور میدانی و ارتباط مستقیم را دوچندان می‌کند. در مورد انتخاب موضوع، هیچ محدودیتی برای هم‌زمینه بودن سوژه‌ها وجود ندارد. اگر در یک شهر سه نفر یافت شوند که همگی در حوزه اقتصادی فعالیت دارند و هر یک عملکرد منحصربه‌فردی دارد، تیم بدون تردید از آن‌ها مستند تهیه خواهد کرد. هدف اصلی، نمایش فعالیت‌هایی است که به بهبود جامعه کمک می‌کنند، فارغ از اینکه در چه زمینه‌ای باشند.

با این حال، مستند سعی دارد در انتخاب‌های خود، به تنوع جغرافیایی نیز توجه کند. تمرکز صرف بر چند شهر بزرگ هرگز مدنظر نبوده است. بلکه مستندسازان به روستاهایی رفته‌اند که شاید تا سال‌ها دوربین تلویزیونی یا تیم مستندساز به آنجا راه نیابد. اما برای «بزرگراه همت» همین نقاط محروم و دورافتاده هم محل یافتن انسان‌های بزرگ بوده‌اند. موضوعاتی که در مستند به آن‌ها پرداخته شده، بسیار متنوع است؛ از فعالیت در حوزه شهرسازی، رشد جمعیت، ترویج علم نجوم، صیانت از خانواده‌های شهدا و ثبت تاریخ دفاع مقدس، تا احیای قنات‌های در حال نابودی در کویرهای کرمان. این مستند تلاش کرده با توجه به گستردگی دغدغه‌ها و حوزه‌ها، از هر گوشه‌ای از این دریای عظیم انسان‌های فعال، قطره‌ای را به تصویر بکشد.

 

غالب چالش گروه برای آماده‌سازی برنامه چه موضوعی بوده است؟

یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که تیم مستند «بزرگراه همت» با آن مواجه است، ماهیت خاص و ذاتی مجموعه، یا همان قالب «مستند» است. برخلاف فیلم‌های سینمایی یا تولیدات نمایشی که همه عناصر آن تحت کنترل کامل عوامل تولید است، در مستند با واقعیت زنده و جاری سروکار داریم. بنابراین نمی‌توان چیزی را از پیش ساخت یا طراحی کرد؛ بلکه باید به دل ماجرا رفت و همه‌چیز را در بستر واقعی آن به تصویر کشید. همین ویژگی، نیازمند هماهنگی‌های دقیق و گسترده‌ای است. ضبط برنامه باید در زمان‌هایی مشخص و طبق برنامه‌ریزی‌های تولیدی انجام شود و مستلزم آن است که همه عناصر لازم، از جمله حضور سوژه و فراهم بودن محیط، در همان زمان در دسترس باشد. این هماهنگی‌ها همیشه ساده نیست و گاه با چالش‌هایی مواجه می‌شود؛ برای مثال، یکی از مسائل اساسی، فراهم‌کردن محل اسکان گروه تولید در مناطق دورافتاده و روستایی است که گاهی امکانات محدودی دارند. یکی دیگر از دشواری‌ها، حضور یا عدم‌حضور سوژه در زمان مقرر است. گاه پیش می‌آید که امکان همراهی سوژه با تیم در زمان برنامه‌ریزی‌شده فراهم نیست و این امر فرآیند تولید را با وقفه یا دشواری روبرو می‌کند.

از سوی دیگر، حضور طولانی‌مدت عوامل تولید در مناطق مختلف کشور، معمولاً به‌مدت حدود یک ماه، آنان را از خانواده‌هایشان دور می‌کند و این دوری نیز فشار روحی خاص خود را دارد. اما با تمام این دشواری‌ها، اعضای تیم انگیزه بالایی دارند و همگی بر این باورند که در حال انجام کاری ارزشمند هستند: به تصویر کشیدن انسان‌هایی شریف و بی‌ادعا که باید دیده شوند. از نگاه تیم تولید، این مسیر تنها یک مأموریت کاری نیست؛ بلکه فرصتی است برای یافتن اعضای جدیدی از خانواده بزرگ ایران. اگر ایران را به‌مثابه یک خانواده در نظر بگیریم، این مستند فرصتی است برای آشنایی و ارتباط با خواهران و برادرانی که شاید پیش‌تر از آن‌ها بی‌خبر بوده‌ایم. تجربه‌ای که هم چالش‌برانگیز است و هم عمیقاً شیرین و آموزنده.

 

آیا بازخورد ویژه‌ای نسبت به برنامه بوده است که توجه شما را به خود جلب کرده باشد؟ یا موضوع خاصی که هنگام پروژه با آن مواجه شده باشید؟

در طول بیش از یک سالی که از پخش مجموعه «بزرگراه همت» می‌گذرد، بازخوردهای متعددی از سوی مخاطبان دریافت شده است؛ بازخوردهایی که بعضاً بسیار تأثیرگذار و تأمل‌برانگیز بوده‌اند. بسیاری از مخاطبان با برنامه ارتباط برقرار کرده‌اند، به‌ویژه کسانی که از یک منطقه یا شهر با فردی که از او مستند تهیه شده، هم‌محلی، همشهری یا هم‌روستایی بوده‌اند. نکته قابل‌توجه این است که این افراد، پس از پخش برنامه، نوعی بسیج عمومی و خودجوش شکل داده‌اند تا مستند مربوط به همشهری‌شان بیشتر دیده شود. آن‌ها برنامه را در میان اطرافیان خود ترویج کرده‌اند، پیگیر بازپخش شده‌اند و در شبکه‌های اجتماعی یا محافل محلی به تبلیغ آن پرداخته‌اند. این شور و اشتیاق، نشان می‌دهد که مستند توانسته افراد را از حالت انفعال خارج کرده و نوعی حس مسئولیت و افتخار جمعی نسبت به سوژه ایجاد کند. در واقع، دیده شدن یکی از اعضای جامعه در قاب رسانه، سبب شده همشهری‌هایش نه‌تنها به تماشای برنامه ترغیب شوند، بلکه برای تداوم آن حرکت نیز انگیزه پیدا کنند. گاهی احساس می‌شود این حرکت جمعی می‌تواند در مراحل بعدی به پشتیبانی عملی از آن فرد یا پروژه‌اش نیز منجر شود.

اتفاق جالب دیگر، تماس‌هایی است که پس از پخش برخی قسمت‌ها با راوی یا عوامل برنامه گرفته می‌شود. مخاطبانی که از فعالیت‌های سوژه الهام گرفته‌اند، گاه درخواست شماره تماس یا راه ارتباطی با آن فرد را دارند؛ تا بتوانند از تجربه‌اش استفاده کنند، مشورتی بگیرند یا حتی با او همکاری داشته باشند. این بازخوردها نشان می‌دهد که مستند، فقط روایت‌گر نیست، بلکه می‌تواند پلی باشد برای ایجاد ارتباط، هم‌افزایی و ادامه حرکت‌های مثبت در جامعه.

 

به عنوان راوی این مجموعه، تجربه حضورتان در «بزرگراه همت» را چطور توصیف می‌کنید؟ بیشتر چه جنبه‌ای از این مجموعه برای شما جذاب بوده است؟

به عنوان راوی مجموعه مستند «بزرگراه همت»، یکی از لذت‌بخش‌ترین و عمیق‌ترین تجربه‌های من، آشنایی با انسان‌هایی تازه، با زیست‌هایی نو و افق‌هایی متفاوت بوده است. آدم‌هایی که نه‌تنها رویاها و آرمان‌هایی متفاوت در سر دارند، بلکه سرشار از پویایی و حیات‌اند؛ انسان‌هایی که در جریان زندگی جاری‌اند، زنده‌اند و پویا، و این ارتباط با آن‌ها برای من بسیار دوست‌داشتنی و پُرمعنا بوده است. از جنبه‌های منحصربه‌فرد این تجربه، هم‌زیستی چند روزه با این افراد است؛ اینکه نه فقط با آن‌ها گفتگو کنیم، بلکه در خانه‌شان رفت‌وآمد داشته باشیم، با خانواده‌هایشان آشنا شویم و حتی بخشی از زندگی روزمره‌شان را تجربه کنیم. چنین ارتباط نزدیکی باعث می‌شود آنچه در قاب دوربین ثبت می‌شود، تنها یک روایت سطحی نباشد، بلکه بخش‌هایی عمیق از شخصیت و حیات این انسان‌ها بازتاب یابد. واقعیت این است که تک‌تک سوژه‌های این مستند، انسان‌هایی‌اند که می‌توان ساعت‌ها درباره هر یک از آن‌ها صحبت کرد؛ چرا که هر کدام دنیایی از معنا، تلاش و امید را با خود دارند.

در پایان این مسیر، جمله‌ای از حاج‌آقای عارف، روحانی گران‌قدری از منطقه شهداد کرمان، در ذهنم ماندگار شده است. او کسی بود که در کنار حضورش در مسجد و نقش دینی‌اش، لباس روحانیت را کنار می‌گذاشت و برای احیای قنات‌های منطقه، تا اعماق زمین می‌رفت؛ برای آن‌که زندگی، کشاورزی و شادی در آنجا جاری باشد. او می‌گفت: «آدمیزاد یه عمری داره؛ یه مقطعش مفیده، همون‌جا باید پای یه کاری وایسه و همون کار رو به یه جایی برسونه تا بعدها به عنوان الگو، دیگران ادامه بدهند.» وقتی با تمرکز به این تجربه نگاه می‌کنم، می‌بینم بسیاری از این افرادی که در مستند به سراغشان رفتیم، فراتر از زندگی روزمره ما حرکت می‌کنند. گویی بر زمین نیستند، بلکه در حال پروازند؛ با افق‌هایی بلند، آرمان‌هایی وسیع و شوقی بی‌پایان برای توسعه، پیشرفت و رشد. برای من، به عنوان راوی، این تجربه نه‌تنها یک دوره کاری، بلکه فصلی عمیق از زندگی شخصی‌ام بوده؛ فصلی پُر از اندوخته‌های معنوی و الهام‌بخش که ثمره‌اش تا سال‌ها در وجودم باقی خواهد ماند.