به گزارش سینماخانه به نقل از ستاد اطلاع رسانی چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت»، مراسم بزرگداشت مهوش شیخ‌الاسلامی عصر بیست و ششم آذر در دومین روز از چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت برگزار شد.

اجرای این مراسم را منصور ضابطیان به عهده داشت که پس از خوشامدگویی به مخاطبان این مراسم، میزبان محمد حمیدی‌مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت به عنوان اولین سخنران این بزرگداشت بود.

محمد حمیدی‌مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» گفت: روز اول جشنواره خیلی خوب بود، تجربه عجیب و متفاوتی که تا حالا نداشتیم. تا به حال پیش نیامده بود که در افتتاحیه جشنواره سینماحقیقت کسی در سالن نباشد و بخواهیم برای مخاطبان فضای مجازی صحبت کنیم. این جهان جدیدی است که به روی ما گشوده شده است. همانطور که دیروز گفتم، این جهان جدید و غیر قابل گریزی است.

او ادامه داد: اکران آنلاین سینما را در جهان تحت تاثیر قرار داده است و تحلیل گران و مفسران سینمایی می‌گویند از سال آینده و اواسط ۲۰۲۱ همزمان با جشنواره فیلم کن، جشنواره‌های سینمایی وارد دوره جدیدی خواهند شد. با توجه به تجربه جذاب جهان آنلاین، خیلی‌ها نمی‌دانستند آیا از این شیوه اکران فیلم‌ها در جشنواره لذت می‌برند؟ آن تجربه جمعی در کار نبود اما لذت و تجربه خوب دیگری رقم زد. خیلی از فیلمسازان بعد از اولین روز جشنواره سینماحقیقت به ما می‌گفتند عجیب است که توانستیم در یک روز هفت فیلم تماشا کنیم. یا کسی می‌گفت از زمانم خوب استفاده کردم و یک فیلم کوتاه را در ماشین تماشا کردم. خب، اینها امکانات جدیدی است که فضای آنلاین به ما داده است.

دبیر چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» ادامه داد: گپ و گعده را به شکل آنلاین اکران فیلم از دست داده‌ایم، نگاه دلخواه و مورد پسند ما، تلفیق فیزیکی و برخط جشنواره است و دنیا به سمت این رویکرد جدید می‌رود. تقسیم عادلانه تماشای فیلم برای افراد ، انقلابی در جهان دیجیتالی است که تماشای فیلم را منحصر به یک جغرافیا و یک جشنواره نکند. با این اوصاف، خوشحالم که فیلم‌های جشنواره را تمام ایران به شرط داشتن اینترنت خوب می‌توانند ببینند. البته که با وجود تامین قوی‌ترین اینترنت، باز هم دیروز دچار اشغال فضا شدیم.

حمیدی‌مقدم با اشاره به اینکه بعد از جشنواره سیزدهم سینماحقیقت به شیوه‌های آنلاین فکر شده، گفت: اما الان مصمم شدیم که باید به فکر حفظ مخاطبان در چنین شرایطی باشیم که امکان اکران حضوری در سینما نداریم. البته که خلق ایده های درخشان سینمای مستند شاید در همین گپ و گفت‌های جشنواره شکل بگیرد و نتایج آن به چیزهای درخشانی منجر شود اما امسال به دلیل کرونا این امکان فراهم نبود. امیدوارم دوباره به آن روزها برگردیم.

حمیدی‌مقدم در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره مهوش شیخ‌الاسلامی و برنامه بزرگداشت این مستندساز گفت: امسال شورای سیاست‌گذاری فعال و خوبی داشتیم و در این ماه‌ها از گفتگو و تعامل و پیشنهادهای مطرح شده در این شورا استفاده کردم. برای برنامه نکوداشت و بزرگداشت هم نام پیشکسوتان متعددی مطرح شد. از آنجایی که ما فضای گفتگوی گرم رسانه‌ای در حوزه مستند نداریم، مرداد ماه امسال این بحث را مطرح کردیم که هر روز از جشنواره چهاردهم سینماحقیقت را به یک بزرگ سینمای مستند تقدیم کنیم تا محلی برای گفتگو، مرور اتفاق های سینمای مستند و خاطره بازی داشته باشیم.

دبیر چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت یادآور شد: با اتفاق های بد سال ۹۹ ما چهار بزرگ را از دست دادیم و تصمیم گرفتیم هم قدر بزرگان زنده را بدانیم و هم نکوداشتی برای چهار عزیز از دست رفته برپا کنیم. در این مسیر رسیدیم به اینکه ترکیب افراد چگونه باشد. جالب است که از هر طرف در سینمای مستند بروید به نام خانم شیخ‌الاسلامی می‌رسید. ایشان در حوزه‌های گوناگون مستند تجربه‌های متفاوت و متنوعی دارند. شرکت فعال ایشان در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی و اینکه عضو پویا و فعالی در تعامل با جامعه مستند بودند باعث شد با تصمیم گروهی و جمعی در شورای سیاست‌گذاری جشنواره، روزی را برای بزرگداشت خانم شیخ‌الاسلامی نام‌گذاری کنیم و خوشحالم که امروز را به ایشان تقدیم کردیم.

پس از صحبت‌های حمیدی‌مقدم، بخشی از مستندی درباره مهوش شیخ‌الاسلامی به کارگردانی مریم حق‌پناه پخش شد.
مریم حق‌پناه درباره این فیلم و چگونگی ساخت آن توضیح داد: در شرایط کرونایی که ‌نزدیک شدن به افراد سخت است، خانم شیخ‌الاسلامی پذیرفتند که به حریم شخصی‌شان ورود کنیم و از این بابت از ایشان بسیار تشکر می‌کنم. سه روز در منزل ایشان باهم مصاحبه کردیم که در خلال آن صحبت‌های شنیدنی فراوانی مطرح شد.

وی افزود: سعی کردم فیلم تنها برای بزرگداشت ایشان در جشنواره نباشد و یک فیلم پرتره بسازم. با این تفاسیر بسیاری از خاطراتی که ایشان تعریف کردند را نتوانستم در فیلم بگذارم و از این بابت ناراحتم.

حق‌پناه در ادامه بیان کرد: شخصیت خانم شیخ‌الاسلامی واقعا قابلیت ساخت یک فیلم پرتره را دارد که امیدوارم در آینده ساخته شود. از ایشان چیزهای زیادی یاد گرفتم که قطعا در ادامه روند کاری به من کمک می‌کند.

ارد زند مستندسازی بود که در بخش دیگری از برنامه روی سن آمد تا درباره مهوش شیخ‌الاسلامی صحبت کند. این مستندساز درباره همکاری و ارتباط با شیخ‌الاسلامی گفت: سابقه آشنایی ما به زمان تأسیس انجمن سینمای مستند برمی‌گردد، ایشان از اعضای هیئت مدیره در دهه ۷۰ بودند. آن زمان مثل امروز آنقدر امکان دیدن فیلم‌های همدیگر را نداشتیم. ضمن اینکه سابقه مستندسازی من در تلویزیون بود و برای ایشان مستندسازی متفاوت بود. برای همین با فیلم‌های ایشان آشنا نبودم. اولین فیلمی که از ایشان دیدم «یوفک» بود که تاثیر خوبی روی من گذاشت. سینمای مستند آن دوره پیام‌های اجتماعی سیاسی گل‌درشت می‌داد اما این فیلم چنین نبود. بعد از تماشای این مستند متوجه شدم سینمای مستند فقط این نیست که پیام‌های ایدئولوژیک بدهیم.

زند ادامه داد: باید قدردان انجمن سینمای مستند باشم که باعث شد چند سال بعد با ایشان در گروه عضوگیری انجمن همراه باشم. خانم شیخ‌الاسلامی متانت داشت و نسبت به فیلم‌های فیلمسازان سختگیر نبود و می‌گفت ما داوری جشنواره که نمی‌کنیم، قرار است اینها عضو انجمن شوند و باید اجازه دهیم بیایند و با سینمای مستند و‌ مستندازان آشنا شوند. نظر ایشان خیلی تاثیرگذار بود و افرادی که در آن دوره عضو انجمن شدند بعد به چهره‌های شاخصی تبدیل شدند.
این مستندساز در پاسخ به این پرسش که چرا همکاری مشترکی با مهوش شیخ‌الاسلامی در ساخت مستند نداشته است، گفت: در سینمای مستند همکاری در ساخت فیلم خیلی رخ نمی‌دهد چون بیشتر عرصه تک نفره یا با گروهی کوچک است و معمولا ایده برای یک نفر است و گروه فنی او را همراهی می‌کند و دو کارگردان شاید نتوانند یک فیلم مستند بسازند. تفاوت مستند با فیلم داستانی این است که برخلاف فیلم داستانی که خیلی چیزها از قبل آماده است، مستند بیشتر بر کشف و شهود استوار است که آن خط اصلی کم‌کم گسترده می‌شود.

زند در پایان، مهم‌ترین ویژگی مهوش شیخ‌الاسلامی را دوست خیلی خوب بودن او توصیف کرد و گفت: با اینکه در کار بسیار جدی است، در دوستی بسیار منعطف است و احساس آرامش به آدم‌ها می‌دهد.

سخنران بعدی این مراسم بزرگداشت محبوبه هنریان بود که در ابتدای صحبت‌هایش تاثیرگذارترین مستندهای مهوش شیخ‌الاسلامی را «ماده ۶۱» و «به کجا تعلق دارم» خواند و گفت: یکی از ویژگی‌های تحسین‌برانگیز خانم شیخ‌الاسلامی و از موفقیت‌های ایشان این بود که با دقت و درایت تحقیق و پژوهش می‌کرد و به سوژه‌ها می‌پرداخت و باعث شد با وجود محدودیت‌های مستند راهش را ادامه دهد و مثل خیلی‌ها کم نیاورد.

هنریان یادآور شد: ایشان خیلی زیرکانه و خلاقانه تضادها را در فیلم‌هایش به تصویر می‌کشد. جایی دغدغه‌اش حفظ میراث فرهنگی است و جایی فرهنگ‌های آزاردهنده‌ای که لازم است، تغییر کند. عشق و مرگ، آزادی و‌ حبس و… را می‌بینیم که با زیرکی در فیلم‌های ایشان دیده می‌شود و دوربینش را ماهرانه طوری وارد اجتماع و زندگی مردم می‌کند و تبعات زندگی پیرامون شخصیت‌ها را طوری به تصویر می‌کشد که شاید ما به راحتی از کنارش عبور کنیم و نبینیم.

او در پایان خطاب به شیخ الاسلامی که در سالن حاضر بود، گفت: خانم شیخ‌الاسلامی خیلی ارادت دارم، خیلی دوست‌تان دارم و خیلی از شما یاد گرفتم. وقتی کسی مثل شما به سوژه‌های اجتماعی ورود می‌کند و با وجود محدودیت‌ها و مشکلات فراوان کار می‌کند و قطعا شخصیت‌های مستندهایتان روی زندگی شما تاثیر می‌گذارند باید ذهن‌تان باز شود تا به سوژه بعدی بپردازید و این توانایی خاصی می‌طلبد که هرکسی ندارد.

مستندساز دیگری که برای صحبت درباره مهوش شیخ‌الاسلامی روی صحنه آمد، محمدرضا جهان‌پناه بود که مستند «یوفک» شیخ‌الاسلامی را آغاز آشنایی خود با سینمای مستند خواند و گفت: روایت فیلم و تصاویرش برای من واقعاً حیرت‌انگیز بود و همان نقطه‌ای بود که فهمیدم به سینمای مستند علاقه دارم.

جهان‌پناه سینمای مهوش شیخ‌الاسلامی را الهام‌بخش خواند و ادامه داد: سینمای مستند بیشتر بر تجربه استوار است و چیزی است که از تماشای فیلم‌های مستند ساخته شده و تجربه حضور در صحنه به دست می‌آورید. همیشه فیلم‌های خانم شیخ‌الاسلامی را دنبال می‌کردم و تعدادی از مستندهای ایشان مانند «به کجا تعلق دارم؟»، «ماده ۶۱» و «شیر سنگی» روی من تاثیر گذاشتند.

در پایان این مراسم مهوش شیخ‌الاسلامی در پایان این مراسم روی صحنه آمد و در ابتدای صحبت‌هایش ایستاده و رو به حاضران سالن و دوربین پخش آنلاین برنامه، گفت: خیلی لطف کردید که با وجود مشکلات کرونا و شرایط سخت، این مراسم را برگزار کردید.

شیخ‌الاسلامی در این مراسم گفت: از اینکه دوستانی درباره من اینطور صحبت کردند خیلی تعجب کردم، عادت به این تعاریف ندارم. امشب خیلی خوب می‌خوابم. به خاطر حرف‌های زیبایی شنیدم.

او درباره چرایی علاقه نداشتنش به سینمای داستانی و همکاری با سریال دایی جان ناپلئون (ناصر تقوایی) به عنوان تنها تجربه در این حوزه، گفت: قبل از اینکه با دایی جان ناپلئون کار کنم، مستند می‌ساختم. اما وقتی با آقای تقوایی آشنا شدم، مشتاق شدم که برای دایی جان ناپلئون برنامه‌ریزی کنم. کار دشواری بود با آن همه بازیگر چنین کاری را بکنم اما کار دشوارتر این است که به مردم نظم و دیسیپلین بدهید.

این مستندساز ادامه داد: آقای تقوایی استثنا بود اما ایشان هم تا حدی به شکل کاری بی‌نظم دیگران عادت کرده بود. یک برنامه شش ماهه ریختم و آقای تقوایی کمک کرد تا همه چیز مرتب پیش برود. به کسی اعتماد نداشتم و باید خودم کارها را چک می‌کردم. بعضی‌ها فکر می‌کردند آمده‌اند پیک‌نیک و کار را جدی نمی‌گرفتند. از طرفی من خیلی به وقت اهمیت می‌دهم و حتی اگر با کسی قرار داشته باشم نیم ساعت زودتر می‌روم و عذاب می‌کشم از بدقولی دیگران. اما در سینمای مستند اصلا از این خبرها نیست آدم‌ها خیلی نازنین‌اند و مثل یک خانواده‌ایم.

این مستندساز باسابقه ادامه داد: یک ساعت قبل از آمدن گروه سر کار می‌رفتم و همه چیز را چک می‌کردم تا حدی که مدیر تدارکات حتما از من برنامه روزانه می‌خواست. به جز آن برنامه شش ماهه، هر روز برنامه‌ریزی کار عوامل را هم می‌نوشتم و مکتوب می‌کردم. آن زمان فقط ۲۳ سال داشتم اما از من حساب می‌بردند، اگر نه که کار پیش نمی‌رفت. حتی یکی به من گفت شبیه چرچیل هستی. آنقدر که سخت می‌گرفتم. البته الان که مستند کار می‌کنم دیگر لزومی به آن سخت‌گیری نیست.

شیخ‌الاسلامی درباره اینکه آیا زن بودن باعث دشواری کارش شده یا نه، گفت: زن بودن عامل بازدارنده‌ای برای مستندسازی من نبوده است و مشکلی نداشتم. شاید اوایل مشکلاتی داشتم، به هرحال تنها زنی بودم که کارگردانی می‌کرد و برای گروه پذیرفتنش سخت بود. اما مستندسازی رفتاری لازم دارد که باید یاد بگیرید.

او با اشاره به این رفتارها، توضیح داد: مثلاً اینکه وقتی به روستایی برای ساخت مستند می‌روید نباید از بالا به مردم نگاه کنید. این خیلی مهم است و روی بقیه تاثیر می‌گذارد. نمی‌گویم نمایش بدهیم اما نباید کاری انجام دهیم که مردم دوست ندارند و به خاطرش اذیت می‌شوند.
شیخ‌الاسلامی در پاسخ به این سوال که «آیا در همه این سال‌ها به روستایی رفته‌اید که دری به سوی شما بسته باشد اما یک ترفند مستندسازی یا جمله‌ای بتواند دری را باز کند؟» گفت: ما می‌رویم به خانه‌ها و مزاحم مردم می‌شویم. برای همین مهم است که چطور این خانواده را نگه داری که هم کارت نماند و آزاری هم به صاحبخانه نرسانی. در این سال‌ها هم بالاخره پیش آمده که خانواده‌ای به تنگ آمده باشند از مدت طولانی حضور ما.

شیخ‌الاسلامی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا حسرتی از اینکه در این دوره مستندسازی را شروع نکرده است، دارد؟ گفت: من خیلی چیزها از دهه‌های قبل که کارم را شروع کردم و فیلم ۳۵ میلیمتری یاد گرفتم و هنوز هم تربیت و آداب فیلم ۳۵ میلیمتری با من است و دوستش دارم. در کنار اینها می‌دانم که الان مونتاژ خیلی فوق‌العاده شده، من قطع نگاتیو هم کار کرده‌ام و سختی‌هایش را می‌دانم. اینها تجربه‌هایی است که به من کمک کرده. البته دیگر مثل سابق نیستم. قبلاً سخت‌گیرتر بودم. الان با فرم دیجیتال هم کار می‌کنم.

این مستندساز باسابقه در پاسخ به این سوال که «چقدر مهوش شیخ‌الاسلامی برای دیگر مستندسازان الهام‌بخش بوده؟» گفت: نه می‌توانم چیزی در جواب این سوال بگویم و نه می‌گویم. اصلا هیچ وقت به آن فکر نکرده‌ام.

شیخ‌الاسلامی درباره آخرین پروژه‌ای که برای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و درباره مارکوف معمار روسی می‌سازد، گفت: من همه نوع مستند ساخته‌ام و این یکی مانده بود. من به زیبایی و ساختمان اهمیت می‌دهم و مدت‌ها در ذهنم مانده بود که ما بارها و بارها به ساختمان زیبای پست می‌رویم اما نمی‌دانیم معمارش کیست؟ و این باعث شد به فکر معرفی مارکوف بیافتم که امیدوارم سال آینده آماده نمایش شود.

او ادامه داد: اولین باری است که فیلم تحقیقی تاریخی به این شکل کار می‌کنم و از زمان ساخت این فیلم احترامم برای مستندسازان این نوع مستند، بیشتر شده است، چون می‌دانم کار فوق‌العاده مشکلی است.

شیخ‌الاسلامی در پایان صحبت‌هایش و به درخواست منصور ضابطیان جمله‌ای خطاب به مستندسازان گفت: من خیلی نگران محیط‌زیست ایرانم و دلم می‌خواهد مستندسازان بیشتر به این مسأله بپردازند. اگر این روند تخریب ادامه پیدا کند، دیگر چیزی نمی‌ماند. خاک خیلی با ارزش است و باید به آن احترام گذاشت.

در پایان این مراسم بزرگداشت، با حضور محمد حمیدی‌مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» نشان فیروزه‌ای جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» به مهوش شیخ‌الاسلامی تقدیم شد.

این مستندساز ادامه داد:یکی دو سال پیش فرصتی فراهم شد تا با ایشان همکاری کنم و «موسیو مارکوف» را باهم کار کردیم که امیدوارم برای اکران در سال آینده آماده شود.

جهان‌پناه هم خطاب به مهوش شیخ‌الاسلامی گفت: تشکر می‌کنم خانم شیخ‌الاسلامی عزیز. به خاطر فیلم‌هایی که تا امروز ساختید، بسیار به ما آموختید و به ما بهتر زندگی کردن را یاد دادید. از این همه پشتکار و تلاش در این سال‌ها با تمام مشکلات و محدودیت‌های موجود، متشکرم.