شامگاه (یک‌شنبه اول مهرماه) سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، شاهد نمایش و سپس نقد و بررسی فیلم مستند «بانو قدس ایران» به کارگردانی مصطفی رزاق‌کریمی بود.

در ابتدای این برنامه که با حضور حبیب احمدزاده به عنوان منتقد مهمان برگزار شد، مصطفی رزاق‌کریمی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم مرکز) درباره نحوه ساخته شدن فیلم خود گفت: «پیشنهاد ساخت این فیلم تقریباً چهار سال پیش و از سوی موسسه‌ی عروج‌فیلم مطرح شد، اما من موافقت خود برای ساخت این فیلم را به بررسی جوانب و پایان تحقیق درباره‌ی این موضوع موکول کردم. بنابراین برای انجام تحقیق، قرارداد بسته و کار آغاز شد.»

رزاق‌کریمی که در «بانو قدس ایران» به زندگی پر فراز و نشیب بانو خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی (ره) پرداخته افزود: «وقتی کار تحقیق این فیلم گسترش پیدا کرد احساس کردم نتیجه‌ی کار، از قابلیت ساخت یک مستند درباره‌ی این سوژه برخوردار است. البته یک‌بار در میانه‌ی کار به این نتیجه رسیدم که مرحله‌ی تحقیق فیلم‌نامه باید از ابتدا آغاز شود و به همین دلیل کار را دوباره از نقطه‌ی صفر آغاز کردیم.»

وی سپس در پاسخ به پرسش دیگری از ناصر صفاریان درباره‌ی نحوه‌ی نگارش فیلم‌نامه برای این فیلم گفت: «من سینما را در اتریش آموخته‌ام و بر اساس همان آموزه‌ها معتقدم بعد از انجام تحقیق و با پیش‌بینی خطایی در حدود بیست تا سی درصد، حتماً باید فیلم‌نامه نوشت. در چنین فیلم‌نامه‌ای‌ از آن‌جا که بسیاری از جزییات مشخص نیست نمی‌توان تعیین کرد که مثلاً هرکدام از شخصیت‌ها چه حرفی خواهند زد، اما در بخشی از متن آن می‌توان به لزوم صحبت کردن آن‌ها درباره‌ی یک ویژگی یا ویژگی‌های خاص موضوع اشاره کرد.»

رزاق‌کریمی افزود: «در هنگام نگارش فیلم‌نامه، از آن‌جا که تحقیق مفصلی انجام شده بود به جایی رسیدیم که حتی به مکانِ نشستنِ افراد در مقابل دوربین هم اشاره کرده بودیم. به همین دلیل تقریباً همه‌ی افرادی که برای انجام گفت‌وگو انتخاب شده بودند، در محل فیلم‌برداری فیلم با هجوم خاطرات مواجه می‌شدند و به راحتی درباره‌ی موضوع صحبت می‌کردند.»

وی با تاکید بر این که فیلم‌برداری این فیلم برای نخستین‌بار در داخل بیت امام خمینی(ره) انجام شده گفت: «تاکیدم این بود که همه شخصیت‌های مرتبط با این موضوع باید به بیت امام بیایند و گفت‌وگوها حتماً باید در این مکان انجام شود. بنابراین بصورت دقیق باید با خودم فکر می‌کردم کدام بخش‌های فیلم قرار است در حیاط، اتاق‌ها و بخش‌های مختلف آن فیلم‌برداری شود و خود این موضوع، مسئولیت بسیار سنگینی بر دوش من گذاشته بود.»

رزاق‌کریمی افزود: «هر فیلم شرایط و ویژگی خاص خودش را دارد که با فیلم یا فیلم‌های قبلی قابل مقایسه نیست، اما در مجموع می‌توان گفت تحقیق، تولید و تکمیل «بانو قدس ایران» کار بسیار سنگین و دشواری بود.»

وی ادامه داد: «موضوع فیلم خیلی سنگین بود اما احساس نمی‌کردم کسی دارد من را از انجام کاری منع می‌کند، چون تحقیق با منطق جلو رفته و همه چیز با دلیل کافی و به صورت دقیق نوشته شده بود.»

بخش بعدی این جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. در این بخش، حبیب احمدزاده پس از ابراز تسلیت به‌خاطر وقوع حادثه‌ی تروریستی اخیر در شهر اهواز، ابتدا به تفاوت‌ میان فیلم‌های اصیل و سفارشی پرداخت و گفت: «یکی از فیلم‌سازان سرشناس معتقد است بهترین آثارش فیلم‌هایی هستند که ساخت آن‌ها را سفارش گرفته و به همین خاطر مجبور شده به سختی روی آن سوژه‌ها کار کند تا از صافیِ درون او عبور کنند.»

وی سپس با اشاره به نگاه مصطفی رزاق‌کریمی به سوژه‌ی محوری فیلم خود که به تعبیر او کاملاً منصفانه‌ است گفت: «شاید اگر فیلم‌ساز دیگری این فیلم را ساخته بود، کار به سمتی پیش می‌رفت که به نوعی می‌توان گفت پایان آن از همان ابتدا مشخص بود.»

احمدزاده افزود: «مهم‌ترین کاری که سازنده‌ی «بانو قدس ایران» انجام داده حفظ فاصله‌ی خود با موضوع و ساخت این فیلم بر اساس یک فرضیه بوده؛ نه قالب از پیش تعیین شده‌ای که در ذهن آدم‌ها درباره‌ی این‌گونه شخصیت‌ها وجود دارد.»

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به «حفظ فردیت» و «نمایش اقتدار» شخصیت اصلی فیلم به عنوان یکی از ویژگی‌های جذاب فیلم گفت: «تمام عوامل، تماشاگر چنین فیلمی را به سویی می‌برد تا پیش از تماشا نسبت به آن گارد بگیرد؛ این در حالی است که بر خلاف الگوهای تبلیغی و کلیشه شده، تماشای برش‌هایی از زندگی همسر امام(ره) که در طول زندگی با ایشان فردیت و استقلال خود را حفظ کرده، مخاطب را شگفت‌زده می‌کند.»

احمدزاده افزود: «فردیتی که در فیلم به آن اشاره می‌شود «بانو قدس ایران» را به یک اثر صادقانه و انسانی تبدیل کرده است. فیلمی درباره‌ی زنی باهوش و سنتی که با پذیرش تمام مشکلات، همسر یک روحانی شده اما موفق شده هم‌چنان فردیت و استقلال خود را حفظ کند.»

احمدزاده افزود: «نمایش فردیت کامل همسر امام که در این فیلم بر آن تاکید شده نکته‌ای است که پیش از تماشای فیلم، کم‌تر کسی انتظار روبه‌رو شدن با آن را دارد؛ و این هم یکی دیگر از ویژگی‌های قابل اشاره‌ی چنین فیلمی است.»

در ادامه‌ی جلسه، مصطفی رزاق‌کریمی گفت: «زمانی که فیلم می‌سازم، به هیچ چیز دیگری غیر از موضوع اصلی فکر نمی‌کنم و فقط ذهنم را بر تحقیق متمرکز می‌کنم. تحقیقی که بیش‌تر شبیه نفوذ کردن به اعماق کوه و پیدا کردن گوهری در دل آن است.»

وی افزود: «ما فیلم‌سازها مترجم موضوعات نیستیم و اگر می‌خواهیم کار خوب ارائه دهیم باید هم امکانِ تحقیق داشته باشیم و هم قدرتِ تحلیل آن را.»

رزاق‌کریمی سپس در پاسخ به یکی از تماشاگران حاضر در سالن درباره‌ی نحوه‌ی تحقیق فیلم خود گفت: «از نظر من، سفارش یک پیشنهاد است که گاهی فیلم‌ساز می‌تواند آن را بپذیرد و گاهی هم آن را رد کند. از نظر من آن‌چه که می‌تواند به ساخت یک فیلم خوب منجر شود تحقیق درست، رفتار درست با موضوع و ایجاد دیالوگ با پیشنهاددهنده است که البته نسبت چندانی با تعامل ندارد.»

وی افزود: «وقتی قصد خاصی در میان نباشد سفارش‌دهنده نیز متوجه صداقتِ سفارش‌گیرنده خواهد شد و این زمانی است که متوجه می‌شوم مسیرم را در تحقیقِ موضوع، درست انتخاب کرده‌ام.»

رزاق‌کریمی هم‌چنین گفت: «ساخت این فیلم مسئولیت خیلی سنگینی برای من داشت و خیلی وقت‌ها هول و هراس به دلم می‌انداخت که تجربه نشان می‌دهد نشانه‌ی خوبی برای انجام چنین کارهایی است.»

وی سپس در پاسخ به پرسش یکی دیگر از حاضران در سالن نمایش فیلم که از او درباره مواد خام برای تدوین فیلم پرسیده بود گفت: «موادی که برای انجام این کار در اختیار داشتیم موارد محدودی بود که در فیلم از آن‌ها استفاده شده اما همواره باعث می‌شد در این‌باره کمی نگران باشم. با این حال زمانی که آماده‌سازی فیلم در جریان بود احساس کردم اتفاقاً خوب شد که برای انجام این کار مواد خیلی زیادی در اختیار نداشتم.»

رزاق‌کریمی افزود: «در «بانو قدس ایران» از شش هفت عکس که از خانم ثقفی موجود بود استفاده کردیم اما همین نکته باعث شد در طول هشتاد دقیقه زمان فیلم با حداقل‌ها کنار بیاییم و از آن‌ها به بهترین نحو استفاده کنیم.»

بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. حبیب احمدزاده در این بخش «ساخت فیلم با استفاده از کمبودها و ناداشته‌ها» را یکی دیگر از ویژگی‌های کارگردانی «بانو قدس ایران» دانست و افزود: «فیلم خوب فیلمی است که پس از پایان تیتراژ، در ذهن مخاطب خود متولد شده و در ذهن او دوباره آغاز ‌شود. فیلمی که کنجکاوی تماشاگر را حتی پس از بازگشت به منزل نیز برانگیزد.»

وی گفت: «کم‌تر نشان دادن یک شخصیت، تماشاگر را نسبت به او کنجکاوتر می‌کند و این، تکنیک بسیار درستی است که در ساخت «بانو قدس ایران» مورد استفاده قرار گرفته؛ تکنیکی که باعث شده مخاطب نسبت به ابعاد دیگری از این شخصیت ارزشمند علاقه‌مند شود.»

منبع: ایسنا