محمد حمیدی مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت در گفتگو با روزنامه ایران درباره چالش‌های برگزاری این دوره و چشم‌اندازی که دارد، نقطه نظرات خود را بیان کرد.

به گزارش سینماخانه به نقل از روابط عمومی جشنواره بین المللی سینماحقیقت به نقل از روزنامه ایران، برگزاری آنلاین (بر خط) رویدادهای بین‌المللی یکی از اتفاق‌های این روزهای جهان است. در روزگاری که شیوع ویروس کرونا بسیاری از گردهمایی‌ها را کنسل کرده است، برگزاری به شیوه آنلاین می‌تواند باعث تداوم جشنواره‌ها، آئین‌ها و مراسمی باشد که علاوه بر قدمت و پیشینه، اهداف فرهنگی، هنری و دوستداران پرشماری دارند. با محمد حمیدی مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت درباره چالش‌های برگزاری این دوره و چشم‌اندازی که دارد، صحبت کردیم.

برگزاری چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت در شرایط فعلی تصمیمی چالش‌برانگیز بوده است. احتمالا مسیری که طی شد تا تصمیم گرفتید جشنواره آنلاین برگزار شود، مسیری طولانی و سخت بوده است. در آغاز بحث در این باره صحبت کنید.

مثل هر رویداد فرهنگی دیگری که قرار بود در سال ۹۹ برگزار شود چالش‌های بسیاری پیش روی ما بود. ابهام در آینده، وضعیت اقتصادی و اجتماعی تصویری مقابل دیدگانمان ترسیم می‌کرد که تصمیم گیری را با اما و اگر همراه کرده بود. در همین فضا تعدادی از رویدادهای بین‌المللی متناسب با فضای تازه و رعایت پروتکل‌ها شروع به برگزاری کردند. در حوزه تخصصی ما جشنواره‌های فیلم برگزار شدند، آنها را رصد و بررسی کردیم و این تجربه‌ها مسیر ما را برای رسیدن به نتیجه قطعی هموار کرد.

برگزاری آنلاین جشنواره‌ها یا رویدادهای هنری در سراسر جهان، به شما انگیزه داد؟

در همان بررسی‌ها متوجه شدیم که بعضی رویدادها به سمت برخط شدن رفته‌اند. بعضی دیگر ترکیبی از هر دو روش را اجرا کردند. حوزه آنلاین حوزه جدیدی است، همه دنیا هم واکنش مثبت و استقبال کننده نسبت به برگزاری آنلاین جشنواره‌ها نداشتند. استانداردهای برگزاری جشنواره‌ها داشت تغییر می‌کرد و این برای همه، مطلوب نبود. جشنواره‌ها محلی برای تلاقی تفکر و گعده‌های فکری گروهی از فیلمسازان در مواجهه با مخاطبان است. جشنواره سینما حقیقت که در حوزه مستند به شکل تخصصی برگزار می‌شود یک درگاه، پنجره و دریچه اختصاصی و محفلی برای ایجاد ارتباط بین سینماگران حوزه مستند، دوستداران و مخاطبان این سینماست. می‌دانم برگزاری جشنواره آنلاین نمی‌تواند آن حس و حال و شور را برای دست اندرکاران و مخاطبان این رویداد ایجاد و تداعی کند. دیگرانی هم که در دنیا این مسیر را رفته‌اند همین حس را داشته‌اند اما می‌دانستند که مهم حفظ این چرخه ارتباطی است.

البته در این دوره و به واسطه شیوع کرونا مختصات تازه‌ای در فیلم دیدن به وجود آمد. شبکه نمایش خانگی و فیلم دیدن در شبکه‌های نمایش برخط رونق گرفت. اگرچه سینماها یا رویدادهای هنری تعطیل یا کم رونق شدند.

همه دنیا در شرایط فعلی درگیر قرنطینه، ترس از افزایش شیوع کرونا، مشکلات اقتصادی و مسائلی از این دست است. اما این مسائل، اتفاق‌های تازه‌ای در زندگی مردم در همه جهان رقم زد. استقبال از پلتفرم‌های آنلاین در جهان بالا رفت و به تبع آن در داخل هم با افزایش مخاطب مواجه شد و این شرایط به رونق اکران آنلاین انجامید. در بخشی از مسیر برنامه ریزی به این نتیجه رسیدیم که می توانیم جشنواره را به شکل حضوری و آنلاین برگزار کنیم.

در هیچ مقطعی به این فکر نکردید که این دوره را برگزار نکنید؟

هدف ما از برگزاری چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت، تنها این نبود که جشنواره را برگزار کنیم، مهم این بود که در غیبت جشنواره وضعیت تولیدات مستند چه می‌شود؟ اگر تولیدات سینمای مستند متراکم و انبوه بشوند، چه وضعیتی پیدا می کنند؟ در حوزه مستند و سینما بازه زمانی برای پخش مهم است. برای پخش جهانی آثار هم فاکتور زمان مهم است و فیلم‌ها می‌توانند در آن زمان طلایی وارد چرخه بازاریابی و اکران شوند. حجم تولید زیاد که باقی بماند و متراکم شود برای سال‌های بعد مشکل توزیع و نمایش به وجود می‌آید. مضاف بر این، زحمتی که مستندسازان کشیده‌اند نباید هدر می‌رفت و این فیلم‌ها باید در معرض دید عمومی قرار می‌گرفتند.

با وجود مشکلات اقتصادی، برگزار کردن جشنواره سینما حقیقت ضروری است؟

در حوزه وظیفه اجتماعی و عمومی خارج از ماجرای هزینه، جشنواره محلی است برای ایجاد شور و نشاط عمومی و تزریق امید به جامعه. این روزها فضای یاس و پژمردگی در همه جای دنیا وجود دارد. سینما یکی از حوزه‌هایی است که می‌تواند این نشاط را دوباره به جامعه برگرداند. برنامه‌های تلویزیونی و شبکه نمایش خانگی در همه جای دنیا می‌کوشند این یاس و دلمردگی را از مردم دور کنند. جشنواره سینما حقیقت می‌‌تواند این اتفاق را هم برای جامعه هدف خود و هم برای مردمی که دوستدار مستند هستند، به وجود بیاورد.

چه زمانی ایده برگزاری ترکیبی کنار رفت و روی روش آنلاین متمرکز شدید؟

از سال گذشته و همزمان با سیزدهمین جشنواره سینما حقیقت با همه صنوف سینمای ایران تعامل واقعی داشتیم. دوستان حرفه‌ای، پیشکسوت و افرادی که در این حوزه اهل پژوهش هستند، در شورای سیاست گذاری ما حضور دارند. بعد از بررسی‌ها و رصدها به این نتیجه رسیدیم که با توجه به پیش‌بینی موج دوم و سوم شیوع کرونا برگزاری فیزیکی امکان پذیر نیست و خارج از پروتکل‌های بهداشتی است. بنابراین برنامه‌ریزی ما معطوف شد به شیوه آنلاین. خبرسازی، آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی به فیلمسازان از طریق صنوف انجام شد. با استفاده از همکاری دو صنف اصلی اطلاع‌رسانی را انجام دادیم. وضعیت را روشن و شفاف با آنها در میان گذاشتیم و وارد مرحله‌ای تازه در جشنواره سینما حقیقت شدیم.

تجربه جهانی می گوید بسیاری از پدیده‌ها بعد از کرونا تغییر خواهند کرد. به نظر می‌رسد تجربه برگزاری آنلاین در سال‌ها و ادوار بعد هم می‌تواند ادامه پیدا کند و در کنار برگزاری فیزیکی جشنواره دنبال شود.

یکی از چالش‌ها در جهان امروز این است که بزرگترین پخش کننده‌های سینمای مستند در جهان پس از کرونا با مشکلاتی مواجه می‌شوند. به این دلیل که شبکه‌های پخش آنلاین بر تولید، توزیع و نمایش مستندها تاثیر گذاشته‌اند. این نکته کاملا سینمای مستند را دچار چالش کرده است. حتی تولید فیلم مستند هم وارد چالش‌های تازه شده است. تولید مستندهای کوتاه رایج می‌شود و تحول در ساخت و تولید تداوم می‌یابد و بسیاری از معادلات قدیمی کنار می‌رود. این مسائل را می‌شود به همه حوزه‌های تصویری و نمایشی تعمیم داد.

به نظر من شاید این موضوع زمانی یک رویا بود، اما به زودی بخش آنلاین به همه جشنواره‌ها اضافه خواهد شد. این شیوه جشنواره‌ها را به مخاطره نمی‌اندازد. دچار یک تعامل گسترده با مخاطبانش خواهد کرد، حتی در سطح جهانی.

اما یک اتفاق نگران کننده وجود دارد و آن، امنیت فیلم‌هاست. برای این موضوع فکری کرده‌اید؟

فکر می‌کنم برای این ماجرا راهکاری پیدا می‌شود. تکنولوژی می‌تواند این موانع را پشت سر بگذارد. وقتی این اتفاق بیفتد و امنیت برقرار شود مسائل دیگر حل خواهد شد و جشنواره‌ها گستردگی بیشتری خواهند داشت. بسیاری از افراد در جهان که علاقه‌مند به جشنواره‌ها هستند می‌توانند از این رویدادها استفاده کنند. ما در ادوار گذشته به دنبال این بودیم که جشنواره فیلم سینما حقیقت را عمومی‌تر کنیم. عمومی نه به معنای مخاطب عام. بلکه بتوانیم مخاطبان بیشتری که به این حوزه علاقه‌مند هستند درگیر جشنواره کنیم. مثل دانشجویان، جوانانی که مخاطب جدی حوزه مستند هستند، فیلمسازانی که در این عرصه کار می‌کنند و حتی کارگردان‌هایی که در شهرستان هستند و امکان سفر به تهران برای استفاده از جشنواره در مقطعی خاص را ندارند. حالا خوشبختانه این شیوه آنلاین دست ما را برای گسترده کردن مخاطبان باز می‌گذارد.

قبلا جشنواره را در استان‌ها به صورت گردشی برگزار می کردیم و بخشی از منتخبان سینما حقیقت در استان‌ها نمایش داده می‌شدند. این موضوع برایمان امکان پذیر نبود که این نمایش‌ها را به همه شهرها ببریم. خوشبختانه و به کمک شیوه برخط می‌توان این نمایش‌ها را سریع‌تر برگزار کرد. با همین تعداد مخاطبانی که این جشنواره تا به حال داشته و نه با تحقق ایده عمومی تر شدن، شیوه آنلاین می‌تواند گستره مخاطبان را چند برابر کند و مفیدتر برگزار شود. قطعا به امنیت فیلم‌ها و حفظ حقوق سازندگان آثار هم به عنوان یک دغدغه جدی فکر کرده‌ایم.

مستندسازها هم از این شیوه رضایت دارند؟

به نظرم این روش برای مستندسازها هم بهتر است. مثلا به جایی که یک فیلم در یک یا دو نمایش در سالن‌هایی با ظرفیت محدود روی پرده برود بارها دیده می‌شود. البته این بارها و بیشتر دیده شدن به معنی این نیست که فیلم از دست برود. قطعا جشنواره قواعد و اصولی برای تماشای فیلم دارد و اجازه نمی‌دهد ارزش مادی و معنوی اثر هنری از بین برود.

تجربه اکران آنلاین در سینمای ایران چندان موفق نبوده و اغلب فیلم‌های در این عرصه شکست خورده‌اند. این موضوع شما را برای نمایش آنلاین مستندها نگران نمی‌کند؟

نه. خیلی از حرکت‌های بزرگ ابتدا با شکست مواجه شده است. اما مهم این است که چقدر انعطاف داشته باشید و برای آینده درست برنامه ریزی کنید. کارهای بزرگ به چالش می‌خورند اما نباید به دام ناامیدی افتاد. در مسیر اکران آنلاین، فیلم‌های کم هزینه شکست نخوردند. اتفاقا این فیلم‌ها در اکران عمومی شاید این قدر مورد توجه قرار نمی‌گرفتند. باید بدانیم بازار متغیر است و برایش به روز برنامه‌ریزی کنیم. در دنیا استراتژی‌ها توسط اتاق فکر طراحی شده، آزمون و خطا می‌شود و بلافاصله راه تصحیح می‌شود. بعد برای تبلیغات آن برنامه‌ریزی می‌شود.

همیشه قواعدی یکسان برای فروش یا دیده شدن فیلم‌ها وجود ندارد. آیا لزوما هر فیلمی ستاره دارد پرتماشاگر است؟ گاهی می‌بینیم فیلمی به خاطر مضمونش مورد توجه واقع شده است. گاهی ترکیب بازیگرها و بعضی مواقع تبلیغات و معرفی درست به دیده شدن اثری انجامیده است. پدیده اکران آنلاین هم این طور است. وجوه مختلفی دارد و فعلا در مرحله آزمون و خطای آن هستیم.

پس از ورود سینمای ایران به اکران آنلاین دفاع می‌کنید؟

ورود به اکران آنلاین برای ما تحولی بزرگ بود. بی‌خطر نبوده و نیست، اما می‌شود دامنه خطرها را کم کرد. اینجا هم تجربه همه دنیا مقابل ماست و می‌توانیم از آن درس بگیریم.

اتفاقا این بار با حوزه‌ای مواجه شدیم که تجربه زیستی ما در آن با اکثر جهان یکسان بود. برخلاف فاصله‌های تکنولوژی و فرهنگی که داریم در یک مسیر قرار گرفتیم. همه با یک پدیده مواجه شدیم و فرصتی برابر برای درک و هضم آن داریم. ضررهایی که یک تولید عظیم جهانی با این وضعیت دچارش شد، ما به شکلی دیگر با آن روبرو بودیم. راههای برون رفت از این بحران را آنها تا حدی پیدا کرده‌اند، ما هم به دنبال رفع موانع هستیم. تا اندازه‌ای پیش رفته‌ایم و باز هم جلوتر خواهیم رفت.

صف شکنی فیلم «خروج» اقدامی بزرگ و ارزشمند بود. اگر کسی وارد این چرخه نمی‌شد بازدارندگی دوامی بیشتر می‌یافت. دیگران هم وارد این چرخه نمی‌شدند. این خطرپذیری البته سخت است، باید قدرت ریسک بالا برود نمی‌شود همیشه محافظه کار بود و همه چیز امن نیست. مدیریت فرهنگی باید منعطف باشد، برای تغییر ساختارها شما باید وارد آب بشوید و دل به دریا بزنید. همین حالا که با شما صحبت می کنم نمی‌دانم تمام برنامه ریزی ها صد در صد اجرا می‌شود یا ما به سلامت از این وضعیت عبور می‌کنیم، اما امیدوارم. امید کلیدواژه‌ای است که با توکل به خداوند ما را به پیش می‌برد. می‌دانم وارد شدن به این حوزه به نفع سینمای مستند است و مخاطبانش را بیشتر خواهد کرد. با این شیوه مستند، مسئله بیشتری برای جامعه خواهد شد و اتفاقی که خواهد افتاد از آنچه قبلا تجربه کرده‌ایم کمتر نخواهد بود، حتی وجوهی به ما اضافه خواهد کرد.

امسال بخشی به نام کرونا داریم. قطعا حوزه مستندسازی عرصه مناسبی برای ثبت و ضبط اتفاق‌هایی است که در ماههای گذشته پشت سر گذاشته‌ایم. جشنواره سینما حقیقت هم می‌تواند ویترین خوبی برای دیده شدن این تلاش و ایثار باشد.

این بخش را فقط به این دلیل که مسئله روز است در جشنواره اضافه نکردیم. قبلا هم متناسب با شعار سال و در تبعیت از مقام معظم رهبری در بحث جهش تولید، بخش کارآفرینی به جشنواره اضافه شده بود. امسال درگیر یک اپیدمی جهانی شدیم که جامعه ما هم از آن متاثر شد، ما در حوزه تولید و اتاق فکر حمایت از آثاری مربوط به کرونا پیشقدم بودیم. اسفندماه کارگروهی تشکیل داده و قدم‌هایی برداشته بودیم. محل انعکاس و دیده شدن این ایثار و تلاش، چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت است. کرونا بخشی فرمایشی یا اداری نیست. نگاه ما به این بخش کاملا منطبق با اتفاق‌هایی است که در ماههای اخیر در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی با آن مواجه بوده‌ایم. کرونا یکی از مهمترین پدیده‌های اجتماعی است که همه دنیا را درگیر کرده است. این بخش، مهم است و هیات داورانی ویژه خواهد داشت. بخشی که طراحی کرده‌ایم این پدیده را از دو منظر بررسی می کند. اول آنچه مقابل دوربین در جریان است، حماسه و تلاشی که در مقابله با کرونا وجود دارد و بخش دوم تلاش و مجاهدتی که مستندسازان برای ثبت این رویدادها دارند. این بخش، پاسخی طبیعی است از جشنواره سینما حقیقت به این اتفاق ملی و بزرگ.

در صحبت‌هایتان شفاف به این موضوع اشاره کردید که ممکن است در این دوره همه برنامه‌ها و اهدافتان محقق نشود، اما امیدوارید که بخش قابل توجهی از آن انجام شود. چشم‌انداز شما نسبت به چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت با همه این بیم و امیدها چیست؟

از خداوند بزرگ می‌خواهم به من و همکارانم کمک کند، همه آنها در این چند ماه صادقانه تلاش کردند تا چراغ جشنواره روشن بماند. جامعه مستند ما را حمایت کرد و در کنارمان بود. آنچه اتفاق افتاده حرکتی جمعی بوده، کاری همدلانه از همه مستندسازان که ما در جشنواره سینماحقیقت آنها را نمایندگی می‌کنیم. می‌خواهیم سینمای مستند زنده باشد و دیده شود. در این روزهای سخت به کمک این سینما و جشنواره حقیقت دوباره در کنار هم خواهیم بود، به اطراف دنیا سفر می کنیم، از تجربه و دانش سینماگران شاخص دیگر استفاده می‌کنیم. تلاش می‌کنیم روزهای جشنواره برای دوستداران این سینما خوراک فکری مناسبی تهیه کنیم، ما به دنبال کار فکری با ارزش هستیم و دوست داریم جامعه مستند را میهمان یک ضیافت هنری، فکری و سینمایی کنیم. دوست داریم مستندسازان پرچمدار این حرکت فکری باشند، در خانه مردم و در خانه دوستداران اندیشه و هنر.

سینماخانه/ حامد بهجتی