به گزارش سینماخانه؛ به بهانه اجرای نمایش “فرایند” به عنوان برگزیده بیست‌ و یکمین جشنواره‌ی بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران در سالن اصلی تالار مولوی گفتگویی با علی کرسی زر کارگردان این اثر نمایشی داشتیم.

– نمایش فرایند همانطور که در بروشور می خوانیم اقتباسی است از آثار کافکا. خاصه شخصیت «آقای کا» که شخصیتی است یادآور کافکا. از این ارتباط و کارکرد فرم اجرایی در این ارتباط صحبت کنیم.

– بله شخصیت “آقای کا” شخصیت ثابت کارهای کافکا است و کاراکتر ما هم از دل همان ها می آید و در ارتباط با فرم اجرا، ما در تمرینات به این فرم اجرایی رسیدیم. هفت ماه برای این کار تمرین کرده‌ایم در ابتدا برای جشنواره دانشجویی و نهایتاً به این فرم از اجرا دست پیدا کردیم. اولین نکته در فرم اجرا، تغییر دکور(خانه) است که به عنوان قسمتی از اجرا در روشنایی صحنه اتفاق می افتد و بدون گرفتن نور صحنه، خانواده حرکت می‌کنند و فرم خانه را تغییر می دهند. همچنین در مورد راه ها و راهروها (که در محاکمه و البته در قصر مشخصاً به آن پرداخته شده است) مشخصاً، شخصیت اصلی مادام در یک پروسه ای در حال حرکت است. گویی که دور خود در حال چرخیدن به دنبال چیزی شبیه به قانون یا حق یا هر آنچه که به دنبالش می گردد است و یک پروسه مدام را تکرار می کند؛ پروسه ای که قطع نمی شود.

– از نکات جذاب کار شما که بسیار نظر شخصی من را جلب کرد فرم اجرایی آن بود و خصوصاً ورود شخصیت اول مرد همراه با یک در ورودی که آن را در جاهای مختلف صحنه قرار می داد؛ بسیار به مفهوم مورد نظر کل اثر نزدیک است. در جشنواره دانشجویی اجرای متفاوتی داشتید؛ آیا این تغییر، تغییری خود خواسته بود یا الزامات سالن آن را ایجاب کرده است؟

– تغییراتی که در کار داشتیم یکی تغییر در متن است که به صورت خود خواسته و برای ایجاد سیالیت بیشتر در متن به وجود آمده است و دیگری تغییر در ابعاد صحنه و نور صحنه است. ضمن اینکه در جشنواره ما اجرای دو سویه داشتیم. در اجرای جشنواره دانشجویی صحنه کمی بزرگتر و نور در آن بیشتر بود ولی الزامات سالن فعلی باعث می‌شد که نور کمتری استفاده کنیم و مجبور به ایجاد تغییراتی شدیم که البته سعی شده است به ایده اصلی اجرا لطمه‌ای وارد نکند. به گونه ای که تلاش کردیم از تاریکی های بیش از اندازه جلوگیری شود. همچنین فشرده سازی صحنه به دلیل فضای کمتر نسبت به اجرای جشنواره باعث در هم رفتگی عناصر شده است که خفگی را بیشتر القا می کند. البته می‌توانستیم صحنه را بزرگتر در نظر بگیریم ولی این کار را نکردیم تا نور وسعت بیشتری از صحنه را روشن کند و از تاریکی‌های ناخواسته و بیش از حد جلوگیری شود.

– البته تغییرات ضربه ای  محتوایی به کار نزده است و گاه حتی به نظر می‌رسد که این تغییرات تعمدی بوده است. در هم رفتگی و خفگی که به آن اشاره کردید از تاثیرات مثبت این تغییر بوده است. از دیگر جذابیت های این اجرا بازیگران آن هستند که هم به درستی انتخاب شده بودند و هم در جایگاه درستی قرار گرفته بودند و حتی در مقایسه با بازیگران حرفه ای تئاتر، بازی قابل قبولی ارائه دادند و به عنوان کاری که از دل یک جشنواره دانشجوی بیرون آمده است در مقایسه با آثار در حال اجرا توسط گروه های با سابقه تر، نه تنها قابل قبول بلکه می توان گفت در بخش هایی به نسبت بهتر عمل کرده اند. از پروسه انتخاب بازیگران و نحوه تشکیل گروه برای ما بگویید.

–  بیشتر بازیگران هم دانشگاهی ها یا همکلاسی های ما بوده اند و چند سالی است که همدیگر را می شناسیم و شناخت کافی از پیش وجود داشته است. تمام اجزای این کار من جمله بازی بازیگران در یک قالب کلی و در خدمت مفهوم کلی کار قرار گرفته اند.  و این جنس بازی بازیگران نیز کاملاً تعمدی بوده است. طراحی صحنه، دیالوگ ها و سایر عناصر کار و نحوه ی چیدمان شان سعی شده کاملا متناسب با مفهوم بوده و بیش از اندازه یا کمتر از اندازه نباشد و همگی در یک راستا قرار بگیرند.

– لطفاً در مورد ارتباط شما به عنوان کارگردان و نویسنده اثر؛ تعامل، همفکری، نزدیکی و مراودتان توضیح دهید.

– من و امیر ابراهیم زاده که نویسنده این متن است و دراماتورژی کار را نیز به عهده داشت به صورت مشترک متن را نوشته و ایده های مشترکی را شکل و پرورش دادیم و این نمایش را به صورت کاملاً هماهنگ و همراه به نتیجه رساندیم و تلاش مشترکی بین ما برای شکل‌دهی به ایده هایمان انجام شده است. به دلیل اینکه کار یک اثر اقتباسی محسوب می شود تلاش شده که ردپای اقتباس در اثر کاملاً مشهود بوده و کاملا فضای کافکایی را القا کند.

– آیا موافق هستید که این تعامل بین کارگردان و نویسنده نتایج مثبتی داشته است و حتی شکل گیری بخشی از کار به صورت کارگاهی نشانه یک کار تیمی و نتیجه ی خرد جمعی است و تاثیرات مثبت خود را گذاشته است؟

– بله قطعاً این کار گروهی، نتیجه یک کار دانشجویی و دانشگاهی است که عموماً در کلیه آثار دانشجویی دیده می‌شود و ناشی از یک شناخت و یک همراهی از جانب اعضاء گروه می باشد که موجب آشنایی بیشتر با ذهنیت یکدیگر و در نتیجه اعمال صحیح آن ذهنیت ها است. همراه بودن اعضا از ضروریات این روش کار کردن است. بر عکس کارهای سفارشی یا کارهایی با حضور سلبریتی های تئاتر و سینما که بعضاً یک ماهه به سرانجام می رسد؛ کارهای دانشجویی نتیجه چندین ماه تمرین است و اعضا با علم به این موارد باید بتوانند در کنار هم حضور داشته و در پیشبرد کار یکدیگر را یاری کنند.

– آیا می توان از صحبت های شما اینطور نتیجه گرفت که کارگردان مداری (به گونه ای که در برخی گروه‌های حرفه‌ای دیده می شود) می تواند لطمه زننده باشد؟ و چنانچه این فضای کار  گروهی و اصطلاحاً تیم ورک که در کارهای دانشجوئی حکم فرماست و ادامه دار بوده و در آثار غیر دانشجویی و حرفه ای تئاتر وجود داشته باشد می تواند ثمربخش بوده  و انگیزه بخشی بیشتری برای یک گروه تئاتر داشته باشد؟

– بله کاملاً درست است. همیشه نگاه جدی ای به تئاتر دانشجویی بوده است. بسیاری از هنرمندان به نام از همین فضاها شروع کردند که امروزه در عرصه تئاترکشور حرفی برای گفتن دارند ولی برخی از افراد به روشی که فضای خارج از دانشگاه به آنها تحمیل می‌کند تن داده و از این روش کاری خارج شده‌اند، البته عده‌ای هم  توانستند این روش‌ را از فضای دانشگاهی ادامه داده و تا فضای حرفه ای نیز به آن عمل کنند و قطعا به موفقیت هایی نیز دست پیدا کرده‌اند ولی متاسفانه می‌توان گفت که نسبت به سایر گروه ها مهجور مانده اند.

– نمایش”فرایند” از آثار برگزیده جشنواره دانشجویی بوده است و قول اجرای عمومی برای آن در جشنواره داده شده بود. آیا برای عملی شدن این وعده به مشکلات خاصی برخوردید یا به‌ راحتی مجوز اجرای عمومی نمایش گرفته شد؟ و چنانچه درددل خاصی در این ارتباط دارید با مخاطبان ما در میان بگذارید.

– همانطور که گفتید “فرایند” جزو کارهای برگزیده بود و قول اجرای عمومی همچنین شرکت در جشنواره فجر به گروه ما داده شد. ولی گویا قوانین جدید اینگونه رقم زده شده که کارهای برگزیده دانشگاهی هم برای ورود به جشنواره فجر نیاز به بازبینی مجدد دارند. در حالی که سابق بر این، کارهای برگزیده مستقیما به جشنواره راه پیدا می‌کردند. ترتیبی اتخاذ شده است برای اجرای عمومی کارها، که به نوبت به هر کدام از کارهای برگزیده، اجرای عموم داده می شود که البته به طور دقیق نمی دانم کلیه کارهای برگزیده امکان اجرای عموم تا پایان سال ۹۷ را دریافت خواهند کرد یا نه. خوشبختانه ما در زمان مناسبی و با وقفه کوتاهی بعد از جشنواره موفق به گرفتن اجرای عموم شدیم چرا که اگر وقفه طولانی بین کار بیفتد امکان برهم خوردن تمرکز گروه و امکان بروز برخی اشکالات همچنین سرد شدن گروه وجود دارد. چنانچه این اتفاق با یک فاصله پنج یا شش ماهه می‌افتاد ممکن بود نیاز به تمرینات فشرده مجدد می داشتیم و البته هزینه هایی نیز در بر می داشت و  همین طور طراوت و تازگی کار از دست می رفت. می توان گفت به طور کلی نقدی که وارد است فاصله زمانی ای است بین اجرای جشنواره و اجرای عمومی آثار که گاه زیاد می شود و موجب بلاتکلیف ماندن برخی از آثار برای چندین ماه می شود. این در حالی است که سالن های بسیاری در شهر وجود دارد. من جمله سالن های تئاترشهر که متأسفانه از کارهای دانشجویی حمایت نمی کنند و بار اجراهای عمومی آثار دانشجویی تماماً بر دوش تالار مولوی افتاده است. به عنوان مثال هم اکنون ۳ اجرای همزمان در سالن های مولوی مشغول اجرا هستند. این اتفاق خوبی برای تئاتر نیست. تئاترشهر توانایی حمایت از این نمایش‌ها را دارد ولی به ندرت این حمایت را انجام می‌دهد. اتفاق بسیار خوب و ایده آل این می تواند باشد که کل کارهایی که در جشنواره اجرا شده‌اند از برگزیده ها و غیره، همگی به اجرای عمومی برسند. به طور کلی هر نمایشی تنها و تنها با اجرای عمومی است که به سرانجام می رسد. به تکامل و پختگی می رسد و یک تجربه ی کامل محسوب می شود. البته گمان نمی‌کنم چنین ایده آلی قابل تحقق باشد ولی امیدی است که وجود دارد.

– مفهوم و کانسپت کلی اثر شما چقدر به مفاهیم زندگی امروز اجتماعی ما، چه در ایران و چه در جهان نزدیکی و مقاربت دارد و ارتباط آن با زندگی امروز ما چیست؟

– کانسپت اصلی ما قانون است.‌ قانونی که در حقیقت یک شبه است. نه تنها در کشوری که ما زندگی می کنیم بلکه در سایر کشورها هم به همین صورت است. قانون که شاید تعداد محدودی به آن دسترسی داشته باشند ولی توده مردم به آن دسترسی ندارند و زمانی که با آن مواجه می شوند برای آنها به صورت شبکه ای غیر قابل نفوذ است. البته مفاهیم دیگری مانند تجاوز، اشغال، حریم شخصی و مفاهیمی از این دست را نیز شامل می شود. موقعیت فعلی دنیا به طور کلی، وجه اجتماعی زندگی کنونی انسان، تجاوز نه به عنوان یک تجاوز فیزیکی بلکه تجاوز به حریم شخصی و زندگی خصوصی یا هر آنچه که انسان ها در دنیای شخصی خود دارند و فاش شدنش تجاوز به حریم آنها محسوب می شود. همه مشمول مفهوم نمایش فرایند می شوند. گاه حتی خود ما نیز ناخواسته حریم شخصی را چه فردی و چه به شکل گسترده نقض می کنیم. فرآیند، سیستم را زیر سوال می‌برد همان سیستمی که ما تحت لوای آن زندگی می کنیم و همه ی ما درگیر قوانین آن هستیم و به طرز ناخواسته این قوانین نانوشته را می‌پذیریم. ما در زندگی اجتماعی خود قوانین نانوشته ای داریم که بسیار مهم تر از قوانین نوشته شده است و آنقدر معمول شده‌اند که به صورت عرف در آمده اند و بدون آنکه بدانیم به شرایط آن تن داده و بر اساس عادت آنها را انجام می دهیم.

سینماخانه / مصاحبه: نازنین حبیبی  ___  عکس حاشیه خبر: پیام احمدی کاشانی