در سالهای اخیر با افزایش حمایت مرکز سینمای مستند و تجربی از ساخت آثار تجربه گرا، فیلمسازان بسیاری به ساخت آثار تجربی روی آوردند و در ادامه با ایجاد سینمای هنر و تجربه، به خیل مشتاقان افزوده شد.

در ابتدای ایجاد سینمای هنر و تجربه، آثاری به نمایش درمی آمدند که نه در تعریف هنر می گنجیدند و نه در تعریف تجربی؛ اغلب آنها روایت غیرخطی داستانی را با سینمای تجربی اشتباه می گرفتند و هر کدام از سینماگران تمایل داشتند با دوربین حرکات محیرالعقول بدون برنامه ریزی مدونی را انجام دهند و روی دست کوئنتین تارانتینو و فیلم هایش بلند شوند.

برخی دیگر می اندیشیدند سینمای تجربی یعنی اینکه به طور کامل، پرداخت داستان و شخصیت پردازی را کنار بگذارند و آثاری بی سر و ته با شخصیت های گنگ و مبهم بسازند که در طول اثر به اینطرف و آنطرف می روند. بدون اینکه هدفی را دنبال کنند.

دسته ای دیگر پیرو اندی وارهول بودند و هر اثری می ساختند، خودشان را به وارهول می چسباندند و نظریه های او را در مصاحبه نقل می کردند به امید اینکه خلأهای فیلمشان را اینگونه بپوشانند.

تا اینکه چند سال گذشت و شهرام مکری با ماهی و گربه وارد سینمای هنر و تجربه شد. ماهی و گربه در ادامه آثار پیشین او دنبال تجربه گرایی در ساخت و روایت بود که در ماهی و گربه تا حدودی به موفقیت رسید و در گیشه و هم از سوی منتقدان مورد توجه قرار گرفت.

حالا دو سال از اکران ماهی و گربه گذشته و عبد آبست، یکی از بازیگران ماهی و گربه اثر خودش را با نام تمارض در سینمای هنر و تجربه و به صورت تک سئانس اکران کرده است. اثری که دارای تمام مؤلفه هایی است که تجربی سازان پیش از او فاقدش بودند و حتی هرگز تلاش نکردند که قدری به آنها نزدیک شوند.

تمارض در تیزرهای پخش شده از صدا و سیما بدون اینکه مخاطب پیش زمینه ای از اثر داشته باشد، برایش جذابیت ایجاد می کند.

و در سئانس های به نمایش درآمده، تمارض توانسته در اغلب اوقات نیمی از سالن را پر کند و در ضمن، مخاطب را راضی از سالن بیرون بفرستد. مخاطبی که برای او یک اثر تجربی با فیلم های معمول روز هیچ فرقی ندارد و فقط می خواهد ساعتی را به تماشای یک اثر بنشیند و بعد از شروع تیتراژ پایانی حسرت نخورد پولی که برای بلیت پرداخته، به هدر رفته است.

در تمارض، یک روایت دایره وار به نمایش در می آید که زمان حال وقوع داستان، همزمان به گذشته و حتی آینده ارجاع می دهد. هر شخصیت جدا از اینکه قرینه یک شخصیت در زمان حاضر است، نقش شخصیتی را در زمان گذشته و حتی آینده بازی می کند. روایت داستانی با دروغ آغاز می شود و به راستی ختم می شود در صورتی که اگر زمان شروع داستان از پایان فیلم در نظر گرفته شود، راستی آزمایی روایت ها به دروغ ختم خواهند شد.

عبد آبست، کارگردان تمارض یک روایت پیچیده را به ساده ترین شکل ممکن روایت کرده است بدون اینکه داستان در دست انداز بیافتد یا ریتم اثر بی مورد کاهش و افزایش یابد.

تمام وسایل با رنگ سبز رنگ شده بودند که آنچنان چشم مخاطب را در مشاهده طولانی مدت نمی زد و به مرور با وجود رنگ های سفید و آبی فیروزه ای یک هارمونی ایجاد شده که چشم نواز بود.

افکت های صدایی، روایت داستانی را از نظر بصری تکمیل می کرد که آدم را یاد نمایش های رادیویی می انداخت و تکمیل صحنه ها با افکت صدایی باعث می شد که صحنه ها در عین حال که با دیالوگ ها جنبه بصری می یافت با بازی های نور به ترکیبی برسد که از یک سو با یادآوری نمایش های رادیویی و از سوی دیگر با یادآوری هنر چیدمان در شاخه نورپردازی به خلق یک صحنه درام می پرداخت.

اغلب تصویرها به جز سکانس های پایانی با دوربین ثابت گرفته شده بود ولی در عین سکون، قابلیت پویایی داشت که از دستاوردهای تصویربرداری و کارگردانی تمارض به شمار می رود. در برخی پلان ها که دوربین چرخش های ۰ تا ۱۸۰ درجه انجام می داد؛ در انتها به یک برداشت تعلیق گونه یا گره گشا از پلان های بعد منتهی می شد.

بازی بازیگران به هیچکدام از بازی های روز ایران و در واقع، بازی های واقع گرایانه شباهت نداشت و شاید با گذشت زمان آبست بتواند بازی های واقع گرایانه را که ماحصل تاثیر فیلم های فرهادی در سینمای ایران هستند را بشکند تا حداقل برای مدتی روحی تازه به بازیگری در سینمای ایران دمیده شود. بازی ها در عین حال که به نظر می رسید تصنعی هستند ولی از دید مخاطبان، باورپذیر بودند که باید از دیگر دستاوردهای عبد آبست در کارگردانی تمارض به حساب آورد.

عبد آبست تمارض را بدون ادا و اصول های روشنفکری معمول سینمای تجربی ایران ساخت و برای حرکات دوربین، طراحی صحنه و … برنامه مدونی ریخته بود تا خودش را از جریان روز سینمای تجربی ایران جدا کند و اثری بسازد که مقبول هر سینمارو، چه فیلم بین حرفه ای و چه غیرحرفه ای بیافتد و در هنگام شروع تیتراژ پایانی، یک دستمریزاد به سازندگان تمارض بگوید. از اینرو، لازم است تا سینماگران تجربی، تمارض را سرلوحه کار خودشان قرار بدهند تا آثار تجربی ای ساخته شود که روی فرم و روایت هایش به درستی اندیشیده شده باشد و سینماگران تجربی نتوانند ضعف های خودشان را در تکنیک و روایت به گردن تجربه گرایی صرف بیاندازند بدون اینکه خلاقیت و نوآوری خاصی در اثرشان به خرج داده باشند.

سینماخانه / فرزاد جمشیددانایی