فیلم سینمایی “دو زن” به نویسندگی و کارگردانی تهمینه میلانی در سال ۱۳۷۷ ساخته و به مصایب زنان در یک جامعه مردسالار و متعصب می پردازد. بازیگران اصلی دو زن، مریلا زارعی، نیکی کریمی، محمدرضا فروتن و آتیلا پسیانی بودند.

حالا حدود ۲۰ سال از ساخت دو زن گذشته است و تهمینه میلانی تصمیم گرفته نسخه تازه تری از دو زن را در قالب فیلم سینمایی “مَلی و راه های نرفته اش” ارائه دهد. در مَلی و راه های نرفته اش، ماهور الوند در نقش ملیحه به ایفای نقش می پردازد. دختری که در خانه امنی زندگی نمی کند و برای فرار از دست برادر بزرگ، به آغوش شوهری پناه می برد که شمایل ترکیب شده نوینی از محمدرضا فروتن و آتیلا پسیانی در دو زن است.

شخصیت های “مَلی و راه های نرفته اش” که زین پس به اختصار “مَلی” خواهیم نامید، نسبت به “دو زن” دچار تحول شده اند و رنگ و بوی مدرنیته به خودشان گرفته اند. میلاد کی مرام بر خلاف آتیلا پسیانی از ابتدا روی خشک و متعصب خودش را به نمایش نمی گذارد بلکه در چند برخورد اولیه بعد از آشنایی های نخستین،گوشه چشمی نشان می دهد ولی آنقدر رو نیست که ملیحه را از ازدواج باز دارد. در دو زن، آتیلا پسیانی از روزهای نخست روی دیگر خودش را نشان می داد که به طور مثال می توان به سکانس دعوا در سی و سه پل اصفهان اشاره کرد.

در “دو زن”، هیچگاه به خاستگاه روانی برخوردهای متعصبانه محمدرضا فروتن و آتیلا پسیانی در جایگاه مزاحم و شوهر فرشته پرداخته نشد. در حالی که در “مَلی” تاثیر رفتارهای متعصبانه پدر و خشونت خانگی روی زندگی فرزندان خانواده نشان داده می شود.

دختر خانواده با مردی ساده ازدواج کرده است که هیچ درکی از زنان ندارد از اینرو به او خیانت می کند تا محبت و توجه مورد نیاز خودش را در مردی بیابد که خودش دارای همسر و فرزند است.

پسر خانواده به مردی شکاک و خشن تبدیل شده است که ردپاهای پدر را در روابط زناشویی دنبال می کند و با منطقِ زور به خواسته هایش می رسد. همانند پدرش برای زنان فقط فرصت خانه داری را قائل می شود و آنها را از فعالیت های اجتماعی باز می دارد.

ملیحه دو برادر به نام های مراد و محمود دارد. مراد لنگه سیامک، شوهر ملیحه است و رفتارش با خواهرش فرقی با سیامک ندارد تا وقتی که سیامک از زندان آزاد و سوار ماشین مراد می شود. مراد به حرف می آید : “سخته که امیدهای یه دختر رو ناامید کنی وقتی با هزار امید و آرزو پا به خونه ت میذاره!”،حرفی که بعید بود از زبان او بیرون بیاید و وقتی چنین اتفاقی می افتد به این معنی است که اتفاقات زندگی زناشویی ملیحه، تاثیرش را روی وی گذاشته و مراد که در آستانه ازدواج است؛ اینگونه با همسرش رفتار نخواهد کرد که خودش یک روزنه امید برای مخاطبان است که سیکل معیوب تعصبات کور و خشونت خانگی در یک جا از حرکت باز خواهد ایستاد.

محمود، برادر کوچک از مُدهای روز تبعیت می کند و استایلی شبیه بازیگران سریال های ترکیه ای دارد. در خانواده دست کم گرفته می شود ولی او تنها حامی خواهر در مقابل زورگویی های شوهر و برادر بزگ است. محمود به دلیل ظاهرش که مورد قبول جامعه سنتی ایرانی نیست در مراودات خانوادگی به حساب نمی آید ولی آنقدر در حمایت از ملیحه پافشاری می کند که برادر بزرگ و تمام خانواده با او همسو می شوند.

در میان تمام مردهای حاضر در “مَلی” مردی به نام محمود، برادر کوچک ملیحه از خودش رفتارهای مردانه بهتری نشان می دهد که همانند زن ها برای رنج های خواهرش بغض می کند، ابروهایش را تیغ زده و یک طُره از موهای خودش را بالای سرش بافته است. البته قصد من از بازگویی این نکته، تایید رفتارهای جوان های امروزی و با هر شکلِ مغایر با عرف جامعه نیست. از اینرو، دیگر مردانگی در جامعه نوین با سبیل از بناگوش در رفته و رگ گردن تعریف نمی شود؛ بلکه به معنی درک درست از روابط متقابل زن و مرد است.

در آخرین اثر تهمینه میلانی به صورت تلویحی نشان می دهد که جامعه شاید رنگ و بوی مدرنیته گرفته باشد ولی همچنان، باورهای غلط سنتی در بطن جامعه ریشه دارد و به این زودی ها نمی خشکد.

سیامک با بازی میلاد کی مرام، زنجیر به گردن می اندازد که نشان از درونیات وی دارد و حاکی از تفکر بسته او است. همین شکل زنجیر نیز در گردن آتیلا پسیانی و محمدرضا فروتن در دو زن دیده می شد. میلاد کی مرام نقش یک مرد تندخو را بسیار خوب بازی کرده است و توانسته شخصیت را برای مخاطبان قابل باور کند. کی مرام در اکت های خشونت آمیز ناخودآگاه مخاطب را به یاد فروتن می اندازد و زمانی که برای ملیحه ایجاد محدودیت می کند، یادآور آتیلا پسیانی است. سیامک فقط لباس های شیک تری به تن دارد و به طبقه متوسط رو به بالای جامعه تعلق دارد ولی در رفتار، فرقی با فروتن لاابالی و پسیانی حاجی بازاری در دو زن ندارد که به طبقه پایین و طبقه متوسط جامعه تعلق داشتند. انگار میلانی در دو زن تصمیم گرفته بود سیامک برآیند دو شخصیت فروتن و پسیانی در دو زن باشد.

در صحنه حضور ستاره اسکندی تهمینه میلانی روی یک نکته تاکید می کند اینکه خشونت خانوادگی به طبقه و مشاغل خاصی از جامعه محدود نمی شود و گاهی حتی ممکن است بددلی یا هر دلیلِ به ظاهر موجه دیگر، دلیل منطقی برای بروز خشونت نباشد و خشونت در بی علتی کامل و بی منطقی محض اتفاق بیافتد.

پدر سیامک با بازی جمشید هاشم پور قرینه پا به سن گذاشته سیامک است. او در اغلب صحنه ها از کتک کاری سیامک با ملیحه ابراز نارضایتی و همسرش، افسر اسدی را ترغیب می کند که جلوی آنها را بگیرد ولی دلیل او، پشیمانی از گذشته نیست بلکه ترس از آبروریزی و به قول خودش، ترس از قانونِ روز در حمایت از زنان آسیب دیده است که باعث شده آنها “هار” شوند و مثل قبل ساکت نمانند.

افسر اسدی، مادر سیامک آنقدر در زندگی رنج دیده و به دلیل زندگی فرزندانش، لب گزیده که خودش تبدیل به یک ظالم شده است و تمایل دارد ملیحه، همسر سیامک رنج های مشابه را تحمل کند و دم نزند. گاهی در برابر بدرفتاری های سیامک با همسرش بی تفاوت عمل می کند و گاهی بازدارندگی نشان می دهد. بی تفاوت عمل می کند تا با حضور ملیحه در جایگاه خودش در هنگام جوانی خاطرش آرام گیرد و بازدارنده عمل می کند تا سیامک دوباره فرصت تکرار بدرفتاری ها را داشته باشد جدا از اینکه آبروی خانوادگی آنها به خطر نیافتد. مادر سیامک با گذشت زمان شبیه پدر سیامک شده است و با رفتارهایش قصد دارد ملیحه را به زنی مطیع و ترسو از شوهر و یکی همانند خودش تبدیل کند تا با هر مشقت، بسوزد و بسازد.

ملیحه در خانواده خودش با خشونت برادرش روبرو بوده است و برای خلاصی یابی از چنین شرایطی، در چاهی به نام سیامک می افتد. ملیحه دختر کم تجربه ای است ولی شخصی نیست به راحتی حرف زور را بپذیرد از اینرو، در فصل های ابتدایی “مَلی” عشق او به سیامک باعث می شود وی نتواند در مقابل زورگویی های سیامک قد علم کند تا اینکه تصمیم می گیرد باید به این وضع پایان دهد و تا حبس سیامک پیش می رود به امید اینکه سیامک به شرایط عادی برگردد. امیدی که ناامید می شود و در فصل های پایانی، ملیحه ای که هیچ نشانی از کسب لذت از خشونت نداشت، از کتک خوری شوهرش در فروشگاه لباس زنانه لذت می برد و در پلان های آخر، خودش با قفل فرمان به جان شوهرش می افتد. نقش پیشنهادی به ماهور الوند در مَلی و راه های نرفته اش به فیلم “دختر” از نظر کلیت شباهت داشت ولی در جزئیات، متفاوت بود که وی خوب از پس پرداخت جزئیات برآمد اما در صورتی که وی به بازی در نقش های مشابه ادامه دهد. ممکن است به بازیگرِ منحصر به نقش های خاص تبدیل شود که اتفاق خوش یمنی نیست.

برخلاف نقدهای گفته شده درباره “مَلی و راه های نرفته اش”، اثر قصد ندارد چهره کریهی از مردان نشان دهد بلکه در طول سال ها، شخصیت های اصلی زن تهمینه میلانی از انفعال به کنشگری رسیده اند.”مَلی و راه های نرفته اش” نسخه به روزتری از دو زن است که در قضاوت ها راجع به شخصیت های زن و مرد، جانب اعتدال را رعایت می کند و گامی رو به جلو برای تهمینه میلانی محسوب می شود.

سینماخانه / فرزاد جمشیددانایی