انیمیشن تا سالها در ایران با آثار پخش شده ایرانی در برنامه های کودک و نوجوان تلویزیون تعریف می شد تا اینکه بنا به اوج گیری بحث تهاجم فرهنگی و در ادامه لزوم حمایت از تولیدات ایرانی به انیمیشن در سینمای ایران بها داده شد و انیمیشن “تهران ۱۵۰۰” به کارگردانی بهرام عظیمی نخستین انیمیشن ایرانی ساخته شده بود که بر پرده های نقره ای به نمایش درآمد. تهران ۱۵۰۰ توانست جامعه ایرانی را با استعدادهای ایرانی حاضر در عرصه انیمیشن آشنا کند و در گیشه از فروش مناسبی برخوردار شود.

بعد از تهران ۱۵۰۰، آثار انیمیشن دیگری ساخته شد که می توان رستم و سهراب به کارگردانی کیانوش دالوند، شاهزاده روم به نویسندگی و کارگردانی هادی محمدیان و ناسور به کارگردانی کیانوش دالوند نام برد.

فهرست مقدس که از ۱۵ آذر ۱۳۹۶ اکران عمومی خودش را آغاز کرده است، آخرین اثر انیمیشن به اکران درآمده در سینمای ایران است. اثری که محمدامین همدانی کارگردانی اش و هومان فاضل نویسندگی اش را بر عهده داشته و محصول سازمان هنری رسانه ای اوج است.

فهرست مقدس پیش از اکران توانست جایزه بهترین انیمیشن جشنواره فجر ۱۳۹۴ را از آن خودش کند و در ادامه جایزه ویژه هیأت داوران برای دستاورد تکنیکی درخشان از جشنواره فیلم های کودکان و نوجوانان اصفهان را به دست بیاورد.

فهرست مقدس به دلیل موفقیت در جشنواره های مختلف، سطح توقعات از انیمیشن سینمای ایران را بالا برده و تحسین های منتقدان بعد از تماشای فهرست مقدس در جشنواره ها و اکران خصوصی نیز موید این نکته است. همچنانکه بهار ارجمند فرزند انوشیروان ارجمند فقید در مراسم اکران خصوصی چنین گفت : “ای کاش پدرم زنده بود و می‌دید بچه‌های وطنم در حوزه انیمیشن چه کرده‌اند!”.در اینکه انیمیشن فهرست مقدس یک سر و گردن بهتر از آثار پیشین در کیفیت تولیدی است، شکی وجود ندارد. در اینکه پدر و مادرها به همراه فرزندان نوجوان خودشان باید به تماشای فهرست مقدس بنشینند، شکی وجود ندارد ولی شایستگی ها باعث نمی شود نقصان های موجود در اثر نادیده گرفته شود.

فهرست مقدس بر مبنای ایده شخصیت پردازی با استفاده از ترکیب چهره انسان با چهره حیوانات ساخته شده است تا ساخت نسخه انیمیشن از فیلمنامه به گفته سازندگان منطقی باشد. ایده جالبی است و تا حدودی سازندگان توانسته اند به موفقیت در ارائه ایده در قالب شخصیت ها دست یابند.البته در آثار تلویزیونی پیش از این در سریال “گریم” ساخته استیفن کارپنتر، دیوید گرین والت و جیم کوف پخش شده از شبکه NBC آمریکا به صورت جلوه های ویژه از چهره حیوان بر روی صورت بازیگران استفاده شده بود. گریم به قصه های برادران گریم می پرداخت که از نخستین داستان های پریان مورد استناد در اروپا و آمریکا به شمار می رود. اما تا به حال در انیمیشن ترکیب چهره انسان با چهره حیوان به وقوع نپیوسته بود که حاکی از نبوغ و خلاقیت سازندگان فهرست مقدس است.

فهرست مقدس در بخش تدوین به علت کات های دقیق و مهندسی شده، صحنه های تهی از حس را در معرض دید تماشاگران قرار می دهد که باعث سردرگمی حسی مخاطب می شود و از همذات پنداری کامل مخاطب با شخصیت ها جلوگیری می کند. در تدوین، صحنه به صحنه مخاطب اطلاعات دریافت می کند و یک لحظه برای فاصله گیری مخاطب از اثر و درک وقایع و کنش شخصیت ها وجود ندارد. اتفاقی که باعث می شود تماشاگران در دقایق میانی فهرست مقدس دچار رخوت شوند و اغلب آنها برای لحظاتی چشم از پرده نقره ای بردارند.

رابطه عاطفی میان شخصیت هامان و رفقه نه در بخش طراحی کاراکترها و نه در بخش فیلمنامه درست شکل نگرفته و نوعی تصنع در رفتارهای آنها قابل مشاهده است. شخصیت هامان تا حدودی شبیه به یک جانی تعریف می شود تا اینکه یک عیّار باشد؛ برای نمونه، می توان به صحنه حضور عالم در صخره محل زندگی او اشاره کرد و در مقابل صحنه نجات بچه از زیر سم های اسبان شاه، صحنه قتل ملازمان یکی از مریدان رفقه وجود دارد از اینرو، هامان یک عیّار نمی تواند لقب بگیرد.

و در نهایت، فهرست مقدس جدا از بحث فنی ساخت انیمیشن که باعث شده است، صنعت انیمیشن سینمای ایران یک قدم دیگر رو به پیشرفت بردارد، از مبحث فیلمنامه و پرداخت شخصیت ها دچار ضعف است. اتفاقی که در ساخته های پیشین انیمیشن ایران همچون تهران ۱۵۰۰ تا ناسور نیز قابل مشاهده است و از مشکلات اساسی در فیلم های ایرانی به شمار می رود. نکته ای که نباید فراموش شود این است که سینمای ایران همزمان با پیشرفت در مباحث فنی لازم دارد تا در مباحث ساختاری رو به جلو حرکت کند.

فهرست مقدس با وجود برخی نقص های گفته شده، یک فیلم سینمایی انیمیشن ایرانی شریف است که مناسب خانواده های ایرانی تولید شده است.حتما به تماشا بنشینید!

سینماخانه / فرزاد جمشیددانایی